عید مبارک غدیرخم از بزرگ‌ترین عیدهای شیعیان می‌باشد؛ روزی که خداوند اسلام را از نظر کمّ و کیف کامل کرد، و بهترین دین را به ارمغان آورد.

عید غدیر در تعابیر روایات نه‌‌تنها برای زمینیان و مسلمانان و شیعیان عید است؛ بلکه خداوند آن را در عوالم ملکوت و امری برای ملکوتیان، ملائکۀ مقربین الهی، و انبیای گذشته، عید قرار داده است، و هدایای گوناگونی را در این روز به آن‌ها عنایت می‌کند.

مرحوم سید‌بن‌طاووس در کتاب «اقبال‌الاعمال» به تبعیت از کتاب‌های پیشین، دربارۀ فضیلت عید غدیر، مطالب ارزشمندی را آورده‌اند و در «مفاتیح‌الجنان» نیز کمی از فضیلت این عید بزرگ، آمده است.

نکته‌ای که باید روشن شود، این است که راز و رمز اهتمام و اهمیتی که برای عید غدیر در میان سایر عیدها، تعلیم داده شده است، چیست؟ شیعیان در طول سال، روزهای باشکوه و بزرگ فراوان دارند، مثل عید مبعث، عید مولود پیامبر اکرم{صلوات الله علیه}، نیمۀ شعبان و... .

البته در روایات داریم که تنها چهار عید، عید حقیقی است یعنی عید قربان، فطر، جمعه و در رأس همۀ این‌ها عید غدیر و سایر اعیاد صرفاً بزرگداشت آن روزهاست.

امام صادق{علیه السلام} می‌فرمایند: «هنگامی که روز قیامت برپا شود، چهار روز مثل عروسی که به‌ سوی حجله‌اش به‌ سرعت می‌رود به ‌سوی خداوند شتابان‌اند، آن روزها عبارت‌ است از: عید فطر، قربان، جمعه، و غدیرخم». پس پیداست که این‌ عیدها، حقیقت ملکوتی دارند که در قیامت با چهرۀ زیبایی برای اهل قیامت آشکار می‌شوند. امام{علیه السلام} در ادامه می‌فرمایند: «روز عید غدیر در قیاس با این سه عید بسیار بزرگ، مثل ماه در میان سایر ستارگان می‌ماند».[1] یعنی این قدر ارزشمند است!

مرحوم سیدبن‌طاووس نیز روایت مفصلی از امام هشتم{علیه السلام} نقل می‌کنند که محمد‌بن‌ابی‌نصر می‌گوید: در روز عید غدیر در نزد امام هشتم{علیه السلام} بودیم و مجلس از مسلمانان اعم از شیعه و سنی، پر بود. سخن دربارۀ غدیر شد، بسیاری از افرادی که حاضر بودند، اصل مسئلۀ وصایت و حدیث غدیر را منکر شدند. باید توجه داشت که انکار عمومی حدیث غدیر در زمان امام رضا{علیه السلام}، طبیعی است. چراکه  فشار دستگاه حاکم تا زمان هارون الرشید و پس از او مأمون، آن‌قدر شدید بود که حدیث غدیر تقریباً برای بیشتر مردم فراموش شده بود. ابن‌ابی‌نصر ادامه می‌دهد: به امام{علیه السلام} عرض کردم که روز غدیر چه روزی است؟ امام{علیه السلام} _ در میان آن جمع و در زمینه مذکور _ فرمودند: «روز عید غدیر در آسمانها، نسبت به زمینیان مشهور‌تر است، خداوند در فردوس اعلی، قصری را در عالی‌ترین مراتب، قرار می‌دهد و تمام آسمانیان، اعم از ملائکۀ مقرَّب تا انبیای عظام الهی را به آن قصر دعوت کرده، میهمانی برقرار می‌کند، بعد مرغان بهشتی را قرار می‌دهد تا بال و پرشان را در حوضی فرو ‌برده و بالای سر میهمانان، پرواز کنند، و از آب حوض، که به صورت مشک و عنبر و بوی خوش است، بر سر میهمانان فرود ‌آورند.»

سپس امام {علیه السلام} می‌فرمایند: «اگر در طول سال ایام مبارکی مثل ماه مبارک رمضان داریم _ با آن همه توصیه‌ای که در باب فضیلت و ارزش شب‌ها و روزهایش وارد شده؛ و در اوج ماه رمضان، شب قدر، از شریف‌ترین اوقاتی است که خداوند در آن هزاران‌هزار و بلکه میلیون‌ها‌میلیون انسان را می‌بخشد و از گناهان پاک می‌کند _ روز عید غدیر از ماه رمضان و شب قدر و حتی شب عید فطر _ که شب جایزه ‌هست _ بالاتر است و چندبرابر آن‌چه خداوند در آن ایام بخشیده، در روز عید غدیر می‌بخشد.» در ادامۀ روایت امام{علیه السلام} می‌فرمایند: «اگر مردم فضیلت امروز را می‌شناختند، فرشتگان با آن‌ها مصافحه می‌کردند.»[2]

با توجه به این مطالب روشن می‌شود که در عید غدیر، نکته‌ای وجود دارد که در میان این همه روزهای مبارک و ایام الله تا این حد بر آن تأکید شده و به عنوان گل سرسبد همۀ آن ایام و به تعبیر دیگر روح دمندۀ حیات بر کالبد آن‌ها معرفی شده است. بنابراین باید بررسی کرد که راز و رمز روز عید غدیر در چیست؟ در آیات و روایات، به گوشه‌ای از اسرار این عظمت و بزرگی، اشاره شده است. کشف اسرار این عظمت صرفاً ثمرۀ نظری ندارد، بلکه آثار فراوانی در زندگی روزمره انسان، به‌خصوص در ارتقای انسان در مراتب ولایت خواهد داشت.

بزرگان دربارۀ دلیل این عظمت، نکات ارزشمندی را بیان فرموده‌اند. در یک نگاه کلی به این نظرات می توان گفت: با اینکه همۀ این نظرها، هم بی‌خطا و زیبا است، و هم از آیات و روایات گرفته شده است؛ اما سخن در مراتب آن‌ها است؛ چنان‌که وقتی از حضرات اولیای الهی، در عظمت عید غدیر سؤال می‌کردند، ایشان بنابر موقعیت زمانی و مکانی، به ‌ویژه سطح مخاطب، به مرتبه‌ای از مراتب عید غدیر اشاره می‌فرمودند. بنابراین اگر مطلبی گفته می‌شود، به معنای نفی نظر ‌بزرگان نیست؛ قطعاً آ‌ن‌ها نیز عنایت به این نکته داشته‌اند؛ اما بنا بر موقعیت بیان، آن نظر خاص را بیان کرده‌اند. بنابراین در این نوشتار با یک نگاه گذرا به نظرهای بزرگان، با رویکرد معرفت‌النفسی خاصی به روح و عظمت عید غدیر، نکاتی بیان می‌شود.

 

[1]. «الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ‏ قَالَ لِی أَبُوعَبْدِاللَّهِ{علیه السلام} إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ زُفَّتْ أَرْبَعَةُ أَیَّامٍ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَمَا تُزَفُّ الْعَرُوسُ إِلَى خِدْرِهَا یَوْمُ الْفِطْرِ وَ یَوْمُ الْأَضْحَى وَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ یَوْمُ غَدِیرِ خُمٍّ وَ یَوْمُ غَدِیرِ خُمٍّ بَیْنَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَى وَ یَوْمِ الْجُمُعَةِ کَالْقَمَرِ بَیْنَ الْکَوَاکِبِ...‏» (إقبال‌الأعمال (ط - القدیمة)، ج‏1، ص466).

[2]. «عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ‏ کُنَّا عِنْدَ الرِّضَا{علیه السلام} وَ الْمَجْلِسُ غَاصٌّ بِأَهْلِهِ فَتَذَاکَرُوا یَوْمَ الْغَدِیرِ فَأَنْکَرَهُ بَعْضُ النَّاسِ فَقَالَ الرِّضَا{علیه السلام}: حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ{علیه السلام} قَالَ: إِنَّ یَوْمَ الْغَدِیرِ فِی السَّمَاءِ أَشْهَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْفِرْدَوْسِ الْأَعْلَى قَصْراً لَبِنَةٌ مِنْ ذَهَبٍ وَ لَبِنَةٌ مِنْ فِضَّةٍ فِیهِ مِائَةُ أَلْفِ قُبَّةٍ مِنْ یَاقُوتَةٍ حَمْرَاءَ وَ مِائَةِ أَلْفِ خَیْمَةٍ مِنْ یَاقُوتٍ أَخْضَرَ تُرَابُهُ الْمِسْکُ وَ الْعَنْبَرُ فِیهِ أَرْبَعَةُ أَنْهَارٍ نَهَرٌ مِنْ خَمْرٍ وَ نَهَرٌ مِنْ مَاءٍ وَ نَهَرٌ مِنْ لَبَنٍ وَ نَهَرٌ مِنْ عَسَلٍ حَوَالَیْهِ أَشْجَارُ جَمِیعِ الْفَوَاکِهِ عَلَیْهِ طُیُورٌ أَبْدَانُهَا مِنْ لُؤْلُؤٍ وَ أَجْنِحَتُهَا مِنْ یَاقُوتٍ تَصُوتُ بِأَلْوَانِ الْأَصْوَاتِ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْغَدِیرِ وَرَدَ إِلَى ذَلِکَ الْقَصْرِ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ یُسَبِّحُونَ اللَّهَ وَ یُقَدِّسُونَهُ وَ یُهَلِّلُونَهُ فَتَطَایَرُ تِلْکَ الطُّیُورُ فَتَقَعُ فِی ذَلِکَ الْمَاءِ وَ تَتَمَرَّغُ عَلَى ذَلِکَ الْمِسْکِ وَ الْعَنْبَرِ فَإِذَا اجْتَمَعَتِ الْمَلَائِکَةُ طَارَتْ تِلْکَ الطُّیُورُ فَتَنْفُضُ ذَلِکَ وَ إِنَّهُمْ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ لَیَتَهَادَوْنَ نِثَارَ فَاطِمَةَ؟سها؟ فَإِذَا کَانَ آخِرُ الْیَوْمِ نُودُوا انْصَرِفُوا إِلَى مَرَاتِبِکُمْ فَقَدْ أَمِنْتُمْ مِنَ الْخَطَإِ وَ الزَّلَلِ إِلَى قَابِلٍ فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ تَکْرِمَةً لِمُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ ؟سهما؟. ثُمَّ الْتَفَتَ فَقَالَ لِی: یَا ابْنَ أَبِی نَصْرٍ أَیْنَ مَا کُنْتَ فَاحْضُرْ یَوْمَ الْغَدِیرِ عِنْدَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ{علیه السلام} فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یَغْفِرُ لِکُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ وَ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ ذُنُوبَ سِتِّینَ سَنَةً وَ یُعْتِقُ مِنَ النَّارِ ضِعْفَ مَا أَعْتَقَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ لَیْلَةِ الْفِطْرِ وَ لَدِرْهَمٌ فِیهِ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ لِإِخْوَانِکَ الْعَارِفِینَ وَ أَفْضِلْ عَلَى إِخْوَانِکَ فِی هَذَا الْیَوْمِ وَ سُرَّ فِیهِ کُلَّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ. ثُمَّ قَالَ: یَا أَهْلَ الْکُوفَةِ لَقَدْ أُعْطِیتُمْ خَیْراً کَثِیراً وَ إِنَّکُمْ لَمَنِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ مُسْتَذَلُّونَ مَقْهُورُونَ مُمْتَحَنُونَ یُصَبُّ الْبَلَاءُ عَلَیْهِمْ صَبّاً ثُمَّ یَکْشِفُهُ کَاشِفُ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ وَ اللَّهِ لَوْ عَرَفَ النَّاسُ فَضْلَ هَذَا الْیَوْمِ بِحَقِیقَتِهِ لَصَافَحَتْهُمُ الْمَلَائِکَةُ فِی کُلِّ یَوْمٍ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ لَوْ لَا أَنِّی أَکْرَهُ التَّطْوِیلَ لَذَکَرْتُ فَضْلَ هَذَا الْیَوْمِ وَ مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ لِمَنْ عَرَفَهُ مَا لَا یُحْصَى بِعَدَد» (إقبال الأعمال، ج‏1، ص 468)؛ ترجمه: «حضرت امام رضا{علیه السلام} گفتند: پدر من از پدرش روایت کرده است که: روز غدیر در آسمان‏ها مشهورتر است از روى زمین، خداوند تعالى در بهشت فردوس قصرى دارد که یک خشت آن نقره، و یک خشت آن از طلاست، و در آن صدهزار قبه (اطاقى که سقف آن به شکل گنبد مستدیر است) و صدهزار خیمه از یاقوت سبز است، خاک آن مشک و عبیر است، و در آن چهار نهر است: نهرى است از خمر (شراب مست‌کننده) و نهرى است از آب، و نهرى از شیر، و نهرى است از عسل. در اطراف و جوانب آن قصر درختانى است که همه‌گونه میوه‌ها را دارند، و بر آن‌ها پرندگانى است که بدن‏هایشان از لؤلؤ و بال‌هایشان از یاقوت است، و به انواع نغمه‏ها و آوازها نغمه‏سرائى دارند. چون روز غدیر شود اهل آسمان‏ها داخل این قصر مى‏شوند، و خداوند را تسبیح و تقدیس مى‏نمایند، و تهلیل مى‏گویند. آنگاه این مرغان به پرواز درمى‏آیند، و خودشان را در آب مى‏افکنند و سپس از آب بیرون آمده، و بدن‏های تروتازه خود را در آن مشک و عبیر مى‏مالند. و چون فرشتگان جمع شوند، همه این مرغان به پرواز مى‏آیند، و آن مشک و عبیر بدن خود را، بر آنان مى‏پاشند، و آن ملائکه در آن روز آنچه بر سر فاطمه؟عها؟ نثار شده است، براى همدیگر به رسم هدیه مى‏برند .چون روز غدیر به پایان مى‏رسد، ندایى به آنان مى‏رسد: برگردید! و در منازل و مراتب خود مستقر گردید! خداوند به جهت گرامی‌داشتى که براى محمد و على ؟سهما؟ نموده است، شما را از هر خطرى و از هر لغزشى، تا سال دیگر چنین روزى در مصونیت و امن قرار داده است‏. و سپس‌ حضرت‌ رضا{علیه السلام} رو کردند به‌ من‌ و گفتند: ای‌ پسر أبونصر! هر کجا باشی‌ در روز عید غدیر خود را در نزد أمیرالمؤمنین‌{علیه السلام}‌ حاضر کن‌ ! زیرا خداوند در آن‌ روز گناه‌ شصت‌سالۀ هر مرد مؤمن‌ و هر زن‌ مؤمنه‌ و هر مرد مسلم‌ و هر زن‌ مسلمه‌ را می‌آمرزد و از آتش‌ آزاد می‌کند دو برابر آنچه‌ را که‌ در ماه‌ رمضان‌ و شب‌ قدر و شب‌ فطر آزاد کرده‌ است. و یک‌ درهم‌ انفاق‌ در آن‌ روز برای‌ برادران‌ عارف‌ خود در مقابل‌ هزار درهم‌ است‌ و در این‌ روز احسان‌ خودت‌ را بر برادرانت‌ زیاد کن‌ و هر مرد مؤمن‌ و زن‌ مؤمنه‌ای‌ را شاد کن‌. و سپس‌ فرمود: ای‌ اهل‌ کوفه‌! به‌ شما خیر کثیری‌ داده‌ شده‌ است‌ و شما از کسانی‌ هستید که‌ خداوند دل‌های‌ آن‌ها را به‌ ایمان‌ آزمایش‌ کرده‌ است‌ و پیوسته‌ در تحت‌ سیطره‌ و قدرت‌ ذلیل‌ و مقهور و مورد امتحان‌ و بلا بوده‌اید و بلا بر شما از جوانب‌ می‌ریزد و سپس‌ کاشف‌ الکرب‌ العظیم‌ آن‌ بلا را بر می‌دارد. سوگند به‌ خدا که‌ اگر مردم‌ فضلیت‌ روز غدیر را به‌ حقیقت‌ آن‌ بدانند ملائکه‌ هر روز با آن‌ها ده‌ بار مصافحه‌ می‌کنند. اگر خوف تطویل نبود، هر آینه ذکر مى‏‌کردم از فضیلت این روز و رتبه‏هایى که حق -سبحانه و تعالى- به عارفان این روز، آن مقدار که کسى حساب آن را نتواند کند، عطا فرموده است.»

فهرست مطالب