روز دوازدهم: اهمیت نماز شب

بیداری در بیشترِ شب

<إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنى‏ مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذینَ مَعَک‏>[1]

«پروردگارت آگاه است که تو و گروهى از کسانى که با تو هستند، نزدیک به دو سوم شب و گاهى نیمى از آن و زمانى یک سومش را برمى‏خیزید.»

آمرزش‌جویان

«قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ{علیه السلام}: مَنْ دَاوَمَ عَلَى صَلَاةِ اللَّیْلِ وَ الْوَتْرِ وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ فِی کُلِّ وَتْرٍ سَبْعِینَ مَرَّةً ثُمَّ وَاظَبَ عَلَى ذَلِکَ سَنَةً کُتِبَ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحار.»[2]

«امام باقر{علیه السلام} می‌فرماید: هرکس بر نماز شب و وَتْر مداومت ورزد و در هر وتر هفتادبار از خدا آمرزش بخواهد و یکسال به این کار ادامه دهد، از آمرزش‏خواهانِ در سحرگاهان نوشته مى‏شود.»

سخن امام‌خمینی{رحمة الله علیه}

سیرۀ ائمۀ هدی؟عهم؟ و مشایخ عظام و علمای اعلام، مواظبت بر این عمل بوده است؛ بلکه قطع نظر از عبادت، به بیداری در آخر شب اهمیت می‌دادند. اگر نمی‌توانی مخلص شوی، لااقل برای آن قرّةالعین که حق تعالی مخفی فرموده، بکوش![3]

سخن آیت‌الله شجاعی{رحمة الله علیه}

لازم است سالک بر «صلاة لیل» مداومت کند، و به بهانه‌ها و عذرهای بی‌جا و بی‌مورد آن را ترک نکند. او باید توجه داشته باشد که مداومت بر «صلاة لیل» به جای خود حسابی دارد که در عدم مداومت، آن حساب نخواهد بود. آن آثار و برکاتی که از «صلاة لیل» عاید می‌شود، در صورت مداومت بر آن است و در صورت عدم مداومت آن‌چنان که باید، نخواهد شد.

صاحبدلان آشنا می‌دانند که شروع یک‌عمل در مقام عبودیت و عدم مداومت بر آن به بهانه‌های گوناگون، بر خلاف ادبِ عبودی و جفاست؛ و جفا شیوۀ راهروان نیست.

جفا نه شیوۀ درویشی است و راهروی بیار باده که این سالکان نه مردِ رهند[4]

در روایتی امام‌باقر{علیه السلام} می‌فرماید: «أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ؟عز؟ مَا دَاوَمَ عَلَیْهِ الْعَبْدُ وَ إِنْ قَلَّ»[5]؛ محبوب‌ترین اعمال نزد خدای متعال، عملی است که بنده بر آن مداومت کند؛ اگرچه کم باشد.

بنابراین سالک باید کاملاً مراقبت کند که به هیچ عذر بی‌جا و بهانۀ بی‌مورد «صلاة لیل» را ترک نکند و هوشیار باشد که هرعذر و بهانه‌ای -از عذرهای معمولی و بهانه‌های متعارف- جز اینکه به القای شیطان و نفس باشد، چیز دیگری نخواهد بود؛ در حقیقت برای این است که وی از «صلاة لیل» و برکات آن محروم گردد.[6]

                              ***

شبی رو به حق آر، ای جان مخسب          بنال از غم درد پنهان مخسب

تو را چارهٔ باید از بهر درد                                 بسوز شبش ساز درمان مخسب

به یک شب اگر چاره شد خواب کن         وگرنه شبی دیگر ای جان مخسب

کجا یک شب و ده شب این می‌شود        بمان خواب راحت بدو نان مخسب

نخسبی بسی شب ز درد تنت                     اگر جان ز تن به بود هان مخسب

سحرگه خروسان خروشان شوند                   تو هم چون خروسان خروشان مخسب[7]

تأثیر نفَس

مرحوم شهید ثالث (ملامحمدتقی برغانی) نقل می‌کند که مرحوم شیخ جعفر کاشف‌الغطا وارد قزوین شد و به منزل برادرم رفتیم. شب شد و همه خوابیدیم. چون پاسى از شب گذشت، شیخ مرا صدا زد که برخیز و نماز شب بخوان! گفتم: الان برمی‌خیزم. ایشان از کنار من گذشت و من دوباره خوابیدم. ناگاه بر اثر شنیدن صداهایی متأثرکننده از خواب بیدار شدم. دیدم که شیخ در گوشه‌ای با نهایت تضرع و گریه و بی‌قرارى به مناجات مشغول است. صداى آن جناب چنان تأثیرى در من گذاشت که از آن شب تا به حال -که بیست‌وپنج سال از آن می‌گذرد- هر شب برمی‌خیزم و به مناجات با قاضى‌الحاجات مشغول می‌شوم.[8]

شهید ردانی‌پور

یکی از مسائلی که مصطفی بسیار به آن اهمیت می‌داد، نماز شب بود. حتی در سخت‌ترین شرایط نیز نماز شب او ترک نمی‌شد. یک‌بار در سرمای شدید زمستان بچه‌ها را برای نماز شب صدا کرد. می‌گفت: برخیزید! وقت نماز شب شده. بیشتر بچه‌ها بلند نشدند. یکی از آنها به شوخی گفت: از همین زیر پتو، «الهی العفو»! مصطفی پتویی دور خودش پیچید و از سنگر بیرون رفت و عاشقانه مشغول نماز شد. می‌گفت: پیامبر{صلوات الله علیه} فرموده: بر شما باد نماز شب! حتی اگر یک‌رکعت باشد؛ زیرا انسان را از گناه باز می‌دارد، خشم پروردگار را خاموش می‌کند و سوزش آتش را در قیامت دفع می‌کند.[9]

                                        ***

«إِلَهِی کَمْ مِنْ مُوبِقَةٍ حَلُمْتَ عَنْ مُقَابَلَتِهَا بِنَقِمَتِکَ وَ کَمْ مِنْ جَرِیرَةٍ تَکَرَّمْتَ عَنْ کَشْفِهَا بِکَرَمِکَ؛ إِلَهِی إِنْ طَالَ فِی عِصْیَانِکَ عُمُرِی وَ عَظُمَ فِی الصُّحُفِ ذَنْبِی فَمَا أَنَا بِمُؤَمِّلٍ غَیْرَ غُفْرَانِکَ وَ لَا أَنَا رَاجٍ غَیْرَ رِضْوَانِکَ؛ إِلَهِی أُفَکِّرُ فِی عَفْوِکَ فَتَهُونُ عَلَیَّ خَطِیئَتِی ثُمَّ أَذْکُرُ الْعَظِیمَ مِنْ أَخْذِکَ فَتَعْظُمُ عَلَیَّ بَلِیَّتِی‏.»[10]

«معبودا! چه بسیار گناهان هلاکت‌بارى که شکیبایى ورزیدى از اینکه در برابرش به عذاب خود کیفرم دهى؛ و چه بسیار جرم و جنایتى که به بزرگوارى خود کرم فرمودى از اینکه آشکارش سازى؛ معبودا! اگر عمر من در نافرمانى تو سپری شد و گناهان در نامه اعمالم بزرگ گشت، پس من جز آمرزش تو آرزویی ندارم و جز خشنودی‌ات به چیزى امیدوار نیستم. معبودا! هرگاه در عفو و گذشت تو اندیشه می‌کنم، خطایم بر من آسان و سبک جلوه می‌کند ولی هرگاه متذکر مؤاخذۀ بزرگ تو می‌شوم، بلا و گرفتاری‌ام بزرگ جلوه می‌نماید.»