روز سیزدهم: عوامل رسیدن به تقوا

آیه

اشتغال متقین به مطالعۀ عاقبت پیشینیان

<وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذینَ اعْتَدَوْا مِنْکُمْ فِی السَّبْتِ فَقُلْنا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَةً خاسِئینَ 65 فَجَعَلْناها نَکالاً لِما بَیْنَ یَدَیْها وَ ما خَلْفَها وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقینَ>[13]

«یقیناً شما [سرگذشتِ‏] کسانى از خودتان را که در روز شنبه [از دستور خدا] تجاوز کردند [و به صید ماهى پرداختند] دانستید، که به آنان گفتیم: به شکل بوزینگانى رانده‌شده و خوار شوید! (65) در نتیجه، آن [مجازات‏] را عبرتى براى کسانى که شاهدِ حادثه بودند، و کسانى که بعد از آنان مى‏آیند، و پندى براى پرواپیشگان قرار دادیم.»

روایت

محاسبه نفس، راه رسیدن به تقوا

«قالَ رَسولُ اللَّهِ{صلوات الله علیه} فی وصِیَّتِهِ لأبی ذرٍّ: یا أبا ذرٍّ، لا یکونُ الرّجُلُ مِن المُتَّقینَ حتّى‏ یُحاسِبَ نَفسَهُ أشَدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّریکِ لِشَریکِهِ، فیَعلَمَ مِن أینَ مَطعَمُهُ، و مِن أینَ مَشرَبُهُ، و مِن أینَ مَلبَسُهُ؟ أمِن حِلٍّ ذلکَ، أم مِن حَرامٍ؟»[14]

«رسول اکرم{صلوات الله علیه} در سفارش خود به جناب ابوذر{رحمة الله علیه} فرمود: اى ابوذر! آدمى از پرهیزگاران نباشد، مگر آن‌گاه که حسابرسى او از نفسش سخت‏تر از حساب‌کشیدن شریک از شریکش باشد و بداند که از کجا مى‏خورد، از کجا مى‏آشامد و از کجا مى‏پوشد، آیا اینها از راه حلال است یا از حرام.»

کلام بزرگان

آیت‌الله بهاری{رحمة الله علیه}

ایشان در یکی از نامه‌های خود مرقوم داشتند: دوم اینکه مهما امکن پرهیز از مکروهات هم داشته باشد و به مستحبات بپردازد، حتی‌المقدور؛ چیز مکروه به نظرش حقیر نیاید و نگوید: کُلُّ مَکروهٍ جائزٌ؛ چه‌بسا ترک یک‌مکروه یا اتیان مستحبی کوچک نزد مولا، از همه‌چیز مقرب‌تر خواهد بود. این امر با تأمل در عرفیات ظاهر خواهد شد. سوم اینکه ترک مباحات کند در غیرمقدار لزوم و ضرورت؛ اگرچه شارع مقدس خیلی چیزها را برای اغنیا مباح کرده، اما چون در باطن میل ندارد که بندۀ او مشغول به غیراو از امورات دنیویه باشد، خوب است که بنده هم با نظر به میل مولا، تمام یا برخی از این مزخرفات را ترک نماید؛ اگرچه ارتکاب آنها حرام نباشد؛ اقتداءً بالنبیّین و تأسیاً به ائمۀ طاهرین.[15]

شعر

«گفت استاد عالم، عاقل!                                  از دو حال است آدمی کامل

اولین اکتساب علم خدا                                   که حیات است نفس ناطقه را

زنده‌کردنِ روان خود به علوم                              به زدودن ز روح زنک ظلوم

از مناهی دین حذرکردن                                    میوۀ شاخ «و اتقوا» خوردن»[16]

داستان

علت اصلی تأخیر

از پسر عموی آیت‌الله سیدمحمدرضا گلپایگانی{رحمة الله علیه} نقل شده است: من در کودکی با ایشان به مکتب می‌رفتم و برای کوتاه‌شدن راه از میان کشت‌زارها می‌گذشتم؛ هرچه به ایشان اصرار می‌کردم که شما هم با من بیایید، نمی‌پذیرفت و می‌گفت: شاید حق صاحبان آنها را پایمال کنیم؛ ما از جاهای خشک می‌گذریم. ایشان به‌همین‌خاطر دیرتر از من به مکتب می‌رسید و مورد اعتراض معلم قرار می‌گرفت؛ ولی علت اصلی دیرآمدن خود را نمی‌گفت.[17]

ادعیه

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَمْتِعْنَا مِنَ الْهُدَى بِمِثْلِ ضَلَالَتِهِ، و زَوِّدنا مِنَ الْتَّقْوَى‏ ضِدَّ غَوَایَتِهِ، وَ اسْلُکْ بِنَا مِنَ التُّقَى خِلَافَ سَبِیلِهِ مِنَ الرَّدَى.»‏^[18]

«خدایا! بر محمد و خاندانش درود بفرست و در برابر ضلالت شیطان، ما را از هدایت خود بهره‏مند گردان و در برابر تلاش او برای گمراهى ما، ما را از پرهیزگارى رهتوشه ساز؛ و اگر او ما را به راه تباهى مى‏کشد، تو ما را به راه تقوا راه نماى!»