کوچک‌شمردن اوامر و نواهی الهی
«کوچک‌شمردن اوامر و نواهی الهی»، در ثقلین
الف. در قرآن
<... وَ مَا ءَاتَئکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مَا نهَئکُمْ عَنْهُ فَانتَهُواْ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَاب>[1]
«... و [از اموال و احکام و معارف دینى] آنچه را پیامبر به شما عطا نمود، بگیرید و از آنچه شما را نهى نمود، باز ایستید و از خداوند پروا کنید؛ زیرا خداوند سخت کیفر است.»
ب. در روایات
«عَنْ أَبِی أُسَامَةَ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّه{علیه السلام}: اتَّقُوا الْمُحَقَّرَاتِ مِنَ الذُّنُوبِ فَإِنَّهَا لَا تُغْفَرُ. قُلْتُ وَ مَا الْمُحَقَّرَاتُ؟ قَالَ: الرَّجُلُ یُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیَقُولُ، طُوبَى لِی لَوْ لَمْ یَکُنْ لِی غَیْرُ ذَلِکَ.»[2]
«زید‌شحام گوید: امام صادق{علیه السلام} فرمود: از گناهان محقّر بپرهیزید که آمرزیده نشوند، عرض کردم: گناهان محقر چیست؟ فرمود: این است که مردى گناه کند و بگوید: خوشا حال من، اگر غیر از این گناه نداشته باشم!»
معنا و حکم «استصغار‌الذنوب»
پرسش: منظور از «استصغار‌الذنوب» که در روایات ما آمده‌است، دقیقاً چه می‌باشد و آیا خود، شرعا حرام محسوب می‌شود؟
پاسخ: منظور کوچک‌شمردن گناه است و حرام است.[3]
اقسام و مصادیق آن
استصغارذنوب و کبیره‌شدن گناهان صغیره
پرسش: آیا کارهایى همچون حقیر‌شمردن یا خوشحالى از گناه یا آشکار‌کردن آن (چه کبیره و چه صغیره)، باعث مضاعف‌شدن مجازات جرم مورد نظر مى‌شود یا گناه کبیرۀ مستقلّى محسوب مى‌گردد؟
پاسخ:
1. حقیر‌شمردن گناه آن را گناه کبیره نمی‌کند؛ ولی شاید از گناه کبیره بدتر باشد، چون وقتی انسان گناهی را حقیر دانست، پشیمان نمی‌شود و موفق به توبه نمی‌گردد و همچنان مستحق عذاب برای آن گناه حقیر خواهد ماند؛ اما گناه کبیره را که مرتکب شود، چون حقیر نمی‌داند، زود توبه می‌کند؛ لذا در حدیث آمده: «إتَّقُوا المُحَقَّرَات مِنَ الذُّنوبِ فإنَّها لا تَغفِرُ؛ قلتُ: وما المحقَّراتُ؟ قالَ: الرَّجلُ یَذنِبُ الذَّنبَ فیقولُ: طوبَی لی، لو لَم یَکُن لِی غیرُ ذلِکَ!»[4]
2. اصرار بر گناهان کوچک، کبیره محسوب می‌شود.
3. خوشحالی از گناه خودش گناه مستقلی می‌باشد. در حدیث آمده: «إیّاکَ و الإبتهاجَ بالذَّنبِ، فإنَّ الإبتهاجَ بالذَّنبِ أعظَمُ مِن رُکوبِه»؛[5] «مبادا از گناه‌کردن خوشحال شوی؛ زیرا از انجام‌دادن آن گناه بزرگ‌تر است.» امام باقر{علیه السلام} نیز فرمود: «ولا مُصیبةَ کإستهانَتِکَ بالذنبِ ورضاکَ بالحالةِ التی أنتَ عَلَیها.»[6] «مصیبتی بالاتر از کوچک‌شمردن گناه و رضایت و خشنودی از انجام‌دادن آن نیست.»
4. آشکار‌کردن گناه، اگر سبب تشویق دیگران شود، عذابش دوبرابر می‌شود و همچنان کسی که آشکارا گناه کند، غیبت او جایز است.[7]
استخفاف، با ترک فراگیری مسائل مهم
پرسش: آیا انسان با ترک فراگیری مسائل مورد ابتلای خود گناهکار محسوب می‌شود؟
پاسخ: اگر منجر به مخالفت وظیفۀ شرعی شود، گناه کرده‌است.[8]
سبک‌شمردن نماز
پرسش: کسی که عمداً نماز را ترک کند یا سبک بشمارد، چه حکمی دارد؟
پاسخ: معصیت کرده‌است و باید توبه کند.[9]
یکی از احکام فرعی
احترام گنهکار و بی‌احترامی به نیکوکار
پرسش: کسى که به گناهکار به خاطر گناهش احترام کند یا به نیکوکار به خاطر کار نیکش بىاعتنایى کند، نظیر کاسبى که زن‌هاى بدحجاب را بر زن‌هاى باحجاب مقدّم بدارد و یا به بدحجاب‌ها احترام کند و به زن‌هاى باحجاب بىاحترامى نماید، مرتکب حرام شده‌است؟
پاسخ: اگر تأیید گناه باشد یا خلاف وظیفۀ نهیازمنکر عمل کند، معصیت کرده‌است.[10]
اشاعۀ فحشا (گناه) و ترویج فساد
«اشاعۀ فحشا»، در ثقلین
الف. در قرآن
<إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ>[11]
«کسانی که دوست دارند زشتی‌ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکی برای آن‌ها در دنیا و آخرت است.»
ب. در روایات
«قال امیرالمؤمنین{علیه السلام}: مُذیعُ الفاحِشَهِ کَفاعِلِهِا.»[12]
«امام علی{علیه السلام}: فاش‌کنندۀ زشتی‌ها همانند انجام‌دهندۀ آن‌هاست.»
حکم «اشاعۀ فحشا»
بعضی از گناهان و محرّمات در شریعت اسلام عبارت‌اند از: شایع‌کردن فحشا و گناه بین مؤمنین.[13]
اقسام و مصادیق آن
توزیع و نشر عکس یا فیلم‌های فسادانگیز
توزیع یا نشر عکس یا فیلم‌هایی که موجب ترویج فساد در جامعه می‌شود -مانند اینکه افراد با دیدن آن‌ها مبتلا به گناه می‌شوند- حرام است، چه اینکه نگاه به آن‌ها سببب نقص ایمان و سستی عقاید شود یا موجب فاسدشدن اخلاق و رفتار و بی‌بندوباری شده یا باعث روی‌آوردن به امور منافی عفت و حیا یا سایر گناهان گردد. [14]
تشویق و تجلیل و دعوت از خوانندگان و...
یاددادن و یادگرفتن موسیقی لهوی و تشویق و تجلیل از کسانی که موسیقی لهوی می‌نوازند و همین‌طور دعوت از گروه‌های مطرِب و ارکستِر در مجالس عروسی یا جشن و غیرآن درصورتیکه به نواختن موسیقی لهوی می‌پردازند، جایز نیست و ترویج باطل محسوب می‌شود.[15]
معامله، توزیع، تکثیر و ارسال غنا
خرید، فروش، توزیع و تکثیر سی‌دی موسیقی لهوی یا آواز غنایی و همین‌طور ارسال آن ازطریق فضای مجازی و غیرآن، که نوعی ترویج و اشاعۀ حرام (گوش‌دادن به صدای حرام) یا سبب ارتکاب آن یا ایجاد انگیزه برای ارتکاب این گناه توسط دیگران می‌شود، جایز نیست.[16]
بازی حاوی ترویج باطل
اگر محتوای بازی -چه آنلاین و چه آفلاین- دارای تصاویر محرّک و مهیّج جنسی بوده یا موجب سستی در اعتقادات یا ترک واجبات شرعی کاربر گردد یا بازی با آن عرفاً مصداق ترویج باطل یا هتک مقدّسات محسوب گردد، انجام این‌گونه بازی‌ها جایز نیست و تشخیص موارد آن با مکلّف می‌باشد.[17]
پوشیدن لباس‌های متعلق به منحرفین غربی
پرسش :پوشیدن لباس‌هایی که متعلّق به گروه‌های منحرف غربی است، آیا در حکم اشاعۀ فحشا می‌باشد؟
پاسخ: ظاهر‌شدن به لباسی که مختص گروه خاصی از کفار باشد، جایز نیست.[18]
حکم فروش اینترنت توسط شرکت‌های اینترنتی
پرسش: شرکت‌های اینترنتی که اینترنت می‌فروشند، آیا به خاطر رفتن مشترکین به سایت‌های غیراخلاقی مسئول هستند؟
پاسخ: چون خود اینترنت از آلات مشترکه بهحساب می‌آید، لذا فروش آن جایز است؛ مگر طوری باشد که اشاعۀ منکرات و فحشا صدق کند که حرام می‌شود.[19]
خریدوفروش تصاویر نامناسب
پرسش: آیا در برخی مجله فروشی‌ها و محل‌های دیگر که نشریه‌‌ها و مجله‌هایی با صور قبیحه و عکس‌های برهنه و نیمه‌برهنه، به فروش می‌رسد، می‌توان کار کرد و اصولاً دادوستد آن‌ها و چاپ چنان نشریاتی جایز است؟
پاسخ: هیچ‌کدام از آن کارها جایز نمی‌باشد؛ زیرا آن‌ها ترویج حرام و اشاعۀ فساد است.[20]
انتشار تصاویر قبیح بعد از مسابقات و...
پرسش: آیا اقدام به انتشار و پخش تصاویر اعمال قبیح بعد از بازی و بزرگ‌نمایی آن که منجر به تولید طنزهای خلاف اخلاق و ردّوبدل‌شدن بلوتوث‌های مختلف میان عموم مردم جامعه در سطح گسترده و استفادۀ ابزاری رسانه‌های بیگانه شده‌است، مصداق اشاعۀ فحشا می‌باشد یا خیر؟
پاسخ: تشخیص مصداق برعهدۀ مکلف است.[21]
خریدوفروش مجسمۀ انسان
پرسش: آیا خرید مجسمۀ برهنۀ انسان، اعم از مجسمۀ زن و یا مرد، جایز است؟ و خرید مجسمه و تندیس حیوانات که برای زینت می‌تراشند، چطور است؟
پاسخ: دومی بی‌اشکال است؛ اما اولی اگر ترویج فساد باشد، جایز نیست.[22]
یکی احکام فرعی آن
قصد در اشاعۀ فحشا
پرسش: آیا اشاعۀ فحشا دایرمدار قصد است؟ یعنی مثلا اگر خانم بدحجابی گرچه قصد اشاعۀ فحشا و بدحجابى را نداشته باشد؛ ولى همین مقدار که با عملش بدحجابى را در اجتماع رایج کند، علاوۀ بر گناه بدحجابى، گناه اشاعۀ فحشا را نیز انجام داده‌است؟
پاسخ: اگر باعث ترویج منکر شود و التفات به این نکته دارد، مستحق عقوبت بیشتری است؛ هرچند قصد نداشته باشد.[23]
توبه از آن
پرسش: توبۀ از اشاعۀ فحشا چگونه است؟
پاسخ: حقیقت توبه، پشیمانی از انجام گناه است و پشیمانی واقعی همیشه همراه با تصمیم بر ترک گناه و عدم بازگشت به آن است و انسان توبه‌کار باید گناهان گذشته را تدارک نماید؛ پس اگر گناهی که مرتکب شده، حقّ‌الله باشد، باید از درگاه خداوند طلب بخشش کند و اگر آثاری همچون قضا و اعاده داشته باشد، باید آن‌ها را انجام دهد و برای توبه‌کردن صرفاً گفتن «استغفرالله» کافی نیست؛ بلکه شخص توبه‌کار باید ضمن پشیمانی و تصمیم به ترک ابدی گناه، در حد توان سعی در تدارک آن داشته باشد. و هیچ‌گاه نباید از رحمت خداوند ناامید شود؛ زیرا خداوند مهربان و بخشنده است و توبه‌کاران را دوست دارد.[24]
کمک و همکاری با ظالم و گنهکار (در ظلم و گناه)[25]
«کمک ظالم و گنهکار»، در ثقلین
الف. در قرآن
<... وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدیدُ الْعِقابِ>[26]
«و در راه نیکى و پرهیزگارى با هم تعاون کنید و (هرگز) در راه گناه و تعدى همکارى ننماید و از مخالفت فرمان خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است.»
ب. در روایات
1. «عَنْ سُلَیْمَانَ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا{علیه السلام} مَا تَقُولُ فِی أَعْمَالِ السُّلْطَانِ؟ فَقَالَ: یَا سُلَیْمَانُ الدُّخُولُ فِی أَعْمَالِهِمْ وَ الْعَوْنُ لَهُمْ وَ السَّعْیُ فِی حَوَائِجِهِمْ عَدِیلُ الْکُفْرِ وَ النَّظَرُ إِلَیْهِمْ عَلَى الْعَمْدِ مِنَ الْکَبَائِرِ الَّتِی یُسْتَحَقُّ بِهَا النَّارُ.»[27]
«سلیمان جعفری گوید: به امام رضا{علیه السلام} عرض کردم: درمورد اعمال سلطان چه می‌فرمایید؟ ایشان فرمود: یا سلیمان! وارد‌شدن در اعمالشان و یاری آن‌ها و تلاش در راستای نیاز‌هایشان [همه] برابر کفر است و نظر به‌سوی آن‌ها ازروی عمد ازجملۀ گناهان کبیره‌ای است که آتش به‌سبب آن استحقاق می‌یابد.»
2. «نَوَادِرُ الرَّاوَنْدِیِّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ{علیه السلام} عَنْ آبَائِهِ{علیه السلام} قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{صلوات الله علیه}: مَنْ نَکَثَ بَیْعَةً أَوْ رَفَعَ لِوَاءَ ضَلَالَةٍ أَوْ کَتَمَ عِلْماً أَوِ اعْتَقَلَ مَالًا ظُلْماً أَوْ أَعَانَ ظَالِماً عَلَى ظُلْمِهِ وَ هُوَ یَعْلَمُ أَنَّهُ ظَالِمٌ فَقَدْ بَرِئَ مِنَ الْإِسْلَامِ.»[28]
«راوندی به اسنادش از امام موسی‌بن‌جعفر{علیه السلام} از پدرانشان حدیث نقل می‌کند که پیامبر خدا{صلوات الله علیه} فرمود: هرکس بیعتی را بشکند یا پرچم گمراهی‌ای را بالا ببرد یا علمی را کتمان یا مالی را ازروی ظلم حبس کند یا ستمگری را بر ستمش یاری نماید؛ درحالی‌که می‌داند که همانا او ستمگر است؛ پس قطعا از اسلام بری شده‌است.»
حکم آن
بعضی از گناهان و محرّمات در شریعت اسلام عبارت‌اند از: کمک و همکاری با ظالم در ظلمش یا مور حرام دیگر و نیز قبول پُست از جانب آنان.[29]
اقسام و مصادیق «کمک و همکاری با ظالم و گنهکار»
خریدوفروش، مصرف و تجارت کالای صهیونیستی و امریکایی و...
هیچ مسلمانی نمی‌تواند از محصولات یک‌کشور غیراسلامی که در حال جنگ با مسلمین است، -مثل اسرائیل- بخرد.[30]
پرسش: آیا جایز است از مغازه‌هایی خرید کرد که آن‌ها قسمتی از سود کار خود را برای کمک به اسرائیل اختصاص داده‌اند؟
پاسخ: جایز نیست.[31]
تولیدات کشورهای حامی اسرائیل
پرسش: حکم خرید کالا از کشورهایی که به‌صورت مستقیم و یا غیرمستقیم از اسرائیل حمایت می‌کنند، چیست؟
پاسخ: اگر شرکت سازندۀ کالا به اسرائیل کمک نکند، اشکال ندارد.[32]
خرید سهام شرکت‌های صهیونیستی (در بورس)
خرید سهام مربوط به دولت اسرائیل و شرکت‌های صهیونیستی جایز نیست و نیز اگر معلوم باشد که شرکت دیگری با پرداخت بخشی از درآمد خویش به‌عنوان مالیات و مانند آن به‌طور مؤثّر و مؤکّد از دولت اسرائیل حمایت و پشتیبانی می‌کند، خرید سهام آن‌ها جایز نیست و نوعی کمک و اعانه بر ظلم محسوب می‌شود.[33]
کمک به کسی که با دروغ موقعیتش را بالا می‌برد
پرسش: مسلمانی در یک‌کشور غیراسلامی مدعی می‌شود که او در میهن خود سال‌ها سابقۀ رانندگی داشته‌است. او سخن خویش را با نامه و استشهادیه‌ای توأم می‌کند تا موقعیتش را در خصوص بیمه، بالا ببرد و فایدۀ بیشتری عایدش گردد. آیا خلاف حقیقت‌گفتن در این خصوص، هرچند به‌صورت توریه، جایز است و یاری‌کردن به چنین شخصی روا می‌باشد؟
پاسخ: دروغ‌گفتن به آن نیت جایز نیست؛ همچنان که پول به‌دست‌آوردن به آن طریق و یاری‌کردن به چنان کسی جایز نمی‌باشد و از موارد اعانت بر اِثم و گناه محسوب می‌گردد.[34]
تقدیم گوشت حرام به خورندۀ آن
پرسش: درمورد فروختن گوشت حرام آیا کارکردن در مکانی مثل «مک‌دونالد» که یک‌رستوران آمریکایی است و گوشت حرام می‌فروشد، جایز است؟
پاسخ: کارکردن در آنجا اشکال ندارد؛ ولی بنابر احتیاط واجب تقدیم گوشت خوک به کسانی که آن را می‌خورند، جایز نیست.[35]
کمک به «غِشّ» دیگران
پرسش: اگر انسان در مغازه‌ای کار کند (غیر از مواد غذایی) که صاحب مغازه احتکار یا گران‌فروشی یا کم‌فروشی یا غش در معامله و امثال آن انجام دهد و فرد هم بنا به مقتضیات مغازه عامل به این قبیل امور باشد و نیز به‌دلیل مشکلات، نتواند شغل دیگری پیدا کند، پولی که به‌عنوان حقوق از مغازه‌دار می‌گیرد، حلال است یا حرام؟
پاسخ: کمک‌کردن در غشّ دیگران به احتیاط واجب جایز نیست.[36]
برخی از احکام فرعی آن
حکم اشتغال در پلیس کشورهای غیراسلامی
پرسش: آیا مسلِم می‌تواند در ارتش کشور غیراسلامی خدمت کند؟
پاسخ: اشتغال در مانند پلیس راهنمایی –به‌خودی خود- مانعی ندارد.[37]
حکم شراکت با غیرمسلمانان
هر مسلمانی می‌تواند در زمینۀ انواع دادوستد‌ها و بازرگانی‌های حلال در شریعت اسلام (خریدوفروش، واردات، صادرات، پیمان‌نامه‌ها و ...) با غیرمسلمان، اعم از یهودی و مسیحی، شریک باشد.[38]
استثنائات «قبول پُست از جانب ظالم»
مگر آنکه اصل عمل شرعی باشد و پذیرش آن پست به مصلحت مسلمین باشد یا به‌قصد احسان به مؤمنین و دفع ضرر از آنان باشد یا آنکه فرد در قبول چنین منصبی مجبور (اکراه) شده باشد.[39]
اعتراف به گناه (نزد خلق خدا)
«اعتراف به گناه»، در روایات
«عَنِ الْیَسَعِ بْنِ حَمْزَةَ عَنِ الرِّضَا{علیه السلام} قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{صلوات الله علیه}: الْمُسْتَتِرُ بِالْحَسَنَةِ یَعْدِلُ سَبْعِینَ حَسَنَةً وَ الْمُذِیعُ بِالسَّیِّئَةِ مَخْذُولٌ وَ الْمُسْتَتِرُ بِهَا مَغْفُورٌ لَهُ.»[40]
«یسع‌بن‌حمزة از امام رضا{علیه السلام} نقل می‌کند که فرمود: پیامبر خدا{صلوات الله علیه} فرمود: پوشانندۀ حسنه برابری می‌کند با هفتادحسنه و نشردهندۀ زشتی، خوار است و پوشانندۀ آن آمرزیده شده‌است.»
معنا و حکم آن
اعتراف به گناه نزد غیرخداوند حرام است و باید ترک شود؛ مگر در مواردی که ضرورت دارد، مانند درمان.[41]
استثنای آن
پرسش: آیا اگر کسی به گناهی مبتلا بوده که ضرر جسمی دارد (مثل استمنا) می‌تواند برای درمان جسمیش اقرار به گناه خود کند یا مثلا به استاد و مشاور اخلاقی خود که مورد تأیید بزرگان و علما می‌باشد، بگوید تا او را به درمانش راهنمایی کند؟
پاسخ: اعتراف به گناه نزد غیرخداوند حرام است و باید ترک شود؛ مگر در مواردی که ضرورت دارد، مانند درمان.[42]
توبه از آن
پرسش: آیا اگر کسی نزد مردم «اعتراف به گناه خود» نمود که خود این کار از گناهان است، (به‌غیر‌از مواردی که جواز آن صادر شده) چطور باید توبه نماید؟ (آیا مثلاً وظیفه دارد مطلب قبلی خود را تکذیب کند؟)
پاسخ: دروغ جایز نیست و می‌تواند توریه کند.[43]
حضور در مجلس حرام و ورود و خروج حرام
«حضور در مجلس گناه»، در ثقلین
الف. در قرآن
<وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللَّهِ یُکْفَرُ بِها وَ یُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى یَخُوضُوا فی حَدیثٍ غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ إِنَّ اللَّهَ جامِعُ الْمُنافِقینَ وَ الْکافِرینَ فی جَهَنَّمَ جَمیعاً>[44]
«البته خدا در قرآن بر شما نازل کرده‌است که: چون بشنوید گروهى آیات خدا را مورد انکار و استهزا قرار مىدهند، با آنان ننشینید تا در سخنى دیگر درآیند، [اگر بنشینید] شما هم [در به دوش‌کشیدن بار گناه انکار و استهزا] مانند آنان خواهید بود؛ یقیناً خدا همۀ منافقان و کافران را در دوزخ گرد خواهد آورد.»
ب. در روایات
1. «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{صلوات الله علیه}: مَلْعُونٌ مَنْ جَلَسَ طَائِعاً عَلَى مَائِدَةٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا الْخَمْرُ.»[45]
«پیامبر خدا{صلوات الله علیه} فرمود: مورد لعن است هرکس که ازروی میل بر سفره‌ای که در آن شراب نوشیده می‌شود، بنشیند.»
2. «عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ{علیه السلام} قَالَ: لَا یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَجْلِسَ مَجْلِساً یُعْصَى اللَّهُ فِیهِ وَ لَا یَقْدِرُ عَلَى تَغْیِیرِهِ.»[46]
«عبدالله‌بن‌‌صالح از امام صادق{علیه السلام} نقل می‌کند که حضرت می‌فرماید: سزاوار نیست برای انسان با ایمان که در مجلسی بنشیند که خداوند در آن عصیان می‌شود و او قادر بر تغییرش نمی‌باشد.»
توضیح موضوع
مقصود از «حضور در مجلس گناه» روشن است و اقسام و مصادیق آن در بخش بعدی ذکر می‌شود؛ اما مقصود ما از «ورود و خروج حرام»، این است که فردی با ورودش به جایی و یا خروجش از جایی مرتکب حرام شده؛ به‌عبارت دیگر: خود این ورودوخروج و آمدوشد، حرام و گناه است؛ مانند ورود انسان جُنب به داخل مسجدالحرام و مسجدالنبی{صلوات الله علیه} و یا خروج زن از منزل بدون اذن شوهرش و... . مصادیق بیشتری از این گناه ذکر می‌شود که بدین‌وسیله فهم آن روشن‌تر خواهد شد.
اقسام و مصادیق آن
شرکت در جلسات گناه و لزوم ترک آن‌ها
شرکت در جلساتی که موجب می‌شود انسان در معرض ابتلا به حرام قرار گیرد جایز نیست و اگر اجتناب از ابتلا به حرام، متوقّف بر قطع ارتباط با جلسات مذکور باشد، این کار لازم است.[47]
حضور در جلساتِ موجبِ انحراف عقیده
باید از حضور در اماکنی که موجب گمراهی و انحراف فرد از عقاید حقّۀ شیعه شده یا موجب سستی او در عمل به واجبات الهی و ترک محرّمات می‌شود، اجتناب شود.[48]
حکم شرکت در جشن‌ها و مجالس عروسی (به‌بیان تفصیلی)
شرکت در مجالس عروسی یا جشن‌هایی که در آن برنامه‌های موسیقی لهوی اجرا می‌گردد یا شامل امور حرام دیگری است، چنانچه فرد بداند یا بترسد که خودش به حرام خواهد افتاد، جایز نیست و واجب است فرد درصورت اطلاع یا حضور در چنین مجالسی، به وظیفۀ امربه‌معروف و نهیازمنکر حسب شرایط آن عمل کند و گاه ممکن است ترک مجلس یا حاضرنشدن در آن، از مصادیق نهیازمنکر باشد.
همچنین درصورتیکه احتمال اثر نمی‌دهد و مطمئن است که نهیازمنکر بی‌تأثیر است، بنابر احتیاط واجب، لازم است کراهت و ناراحتی خود از گناه را به‌گونه‌ای اظهار نماید، بلکه اگر توانایی نهیازمنکر ندارد و حضور او عرفاً موجب تأیید یا تشویق آنان بر گناه و امضای کار آنان محسوب می‌شود، حضور جایز نیست، هرچند صدای غنا و موسیقی لهوی را گوش نکند.[49]
حضور در مجلسی که در آن شراب می‌نوشند
پرسش: آیا شرکت در مراسمی که در آن مشروبات الکلی توزیع و صَرف می‌شود، بدون اینکه من بنوشم، جایز است؟
پاسخ: چنانچه شرکت در آن مجلس تأیید کار آن‌ها بهحساب آید، جایز نیست.[50]
نشستن بر سر سفرۀ شراب
پرسش: سفره‌اى که بر سر آن شراب مى‌خورند، نشستن کنار آن و خوردن از آن سفره -هرچند غذاى حلال باشد-، چه حکمی دارد؟
پاسخ: نشستن بر سفره‌ای که در آن شراب وجود دارد، به احتیاط واجب حرام است.[51]
حضور در مجلس قماربازی
پرسش: حضور در مجالس بازی با ورق برای تفریح چه حکمی دارد؟
پاسخ: حضور به خودی خود، حرام نیست.[52]
حکم رفتن به مجلسی که انسان احتمال گناه می‌دهد
پرسش: اگر انسان به مجلسی دعوت شود که یقین به مفسده‌انگیز‌بودن و وقوع معصیت در آن ندارد؛ لکن احتمال زیاد می‌دهد، -مثلاً مجلس عروسی یک‌خانوادۀ اهل گناه است یا مهمانی‌ای است که معمولاً فامیل در آن غیبت این و آن را می‌کنند- حکم رفتن به این چنین مجلسی چیست؟
پاسخ: رفتن به آن جایز است؛ ولی اگر معلوم شد از مجالس مذکور در سؤال مربوط به محفل غناست،[53] همان حکم را دارد.[54]
رفتن زن به دانشگاه‌های مختلط مغرب زمین
پرسش: آیا یک‌زن مسلمان می‌تواند در مغرب زمین به دانشگاه‌هایی برود که میان دختران و پسران روابط آزاد وجود دارد؟
پاسخ: اگر او مطمئن است که می‌تواند دین خود را حفظ کند و به مسئولیت‌های شرعی ازجمله حجاب و دوری از لمس حرام و تأثیرناپذیر از محیط فاسد و انحراف مواظبت نماید، جایز است وگرنه جایز نمی‌باشد.[55]
حکم حضور در محفل شعبده‌بازی
پرسش: شعبده‌بازى را به‌عنوان کسب قراردادن چه حکمى دارد؟ آیا شرکت در مجلس یا محفلى که در آن جا شعبده‌بازى مى‌شود، اشکال دارد؟
پاسخ: اگر مستلزم ضرررساندن به مؤمن و مانند او باشد، حرام است و شرکت‌کردن درصورتی جایز است که تأیید عمل حرام نباشد و باید مراتب نهیازمنکر رعایت شود.[56]
حکم حضور زنان در شهربازی
پرسش: آیا جایز است که زنان در شهربازی‌ها سوار بازی‌های مهیّج شوند و جیغ بزنند؟
پاسخ: اگر مفسده داشته باشد، از این کار پرهیز شود.[57]
حکم حضور داماد در مجلس زنان
پرسش: آیا حضور داماد در مجلس زنانه به‌صورت محدود برای دریافت هدایا و مراسم عقد و غیره، اشکال دارد؟
پاسخ: به خودی خود اگر مشتمل بر نگاه حرام و مانند آن نباشد، اشکال ندارد.[58]
خروج زن از خانه بی‌اذن شوهر
خارج‌شدن وی از منزل بدون اجازۀ شوهر[59] (در عقد دائم) حرام است، هرچند با حقّ استمتاع شوهر منافات نداشته باشد.[60]
رفتن و توقف در مساجد و...، برای جُنُب
چند چیز بر جنب حرام است:
-وارد‌شدن به مسجدالحرام و مسجد پیامبر{صلوات الله علیه} هرچند از یک در داخل و از در دیگر خارج شود.
-توقّف در مساجد دیگر؛ ولی اگر از مسجد عبور کند؛ مثل اینکه از یک درِ مسجد داخل و از درِ دیگر خارج شود، مانعی ندارد. ...
-وارد‌شدن به مسجد برای برداشتن چیزی.و...[61]
حکم توقف جُنب و حائض در حرم ائمه؟عهم؟
مشاهد مشرّفۀ معصومین و حرم امامان؟عهم؟، بنابر احتیاط لازم، در این رابطه، حکم مساجد را دارند. (و منظور از حرم، روضۀ منوّره است؛ یعنی قسمتی که ضریح مقدّس و قبر مطهّر در آن قرار دارد.) و رواق‌ها و صحن‌های متبرّکه و نیز تمام حرم امامزادگان؟عهم؟، حکم مشاهد مشرّفۀ معصومین؟عهم؟ را ندارند؛ مگر جایی که مسجد‌بودنش ثابت باشد.[62]
احکام فرعی «حضور در مجلس حرام و ورود و خروج حرام»
حکم نماز در مجلس گناه
پرسش: نماز‌خواندن در محلی که گناه انجام می‌شود؛ مثلا در جایی که عده‌ای در حال نوشیدن شراب یا غیبت‌کردن یا قمار هستند، چه حکمی دارد؟
پاسخ: نماز، صحیح است.[63]
حکم تشکیل مجلس با علم به بدحجابی حضار آن
پرسش: آیا شاعری می‌تواند مجلس شعر‌خوانی (شب شعر) برای خود ترتیب دهد، درحالی‌که او می‌داند در چنان مجلسی بانوانی برای شنیدن اشعار او بی‌حجاب و نیمه‌برهنه حضور خواهند یافت؟
پاسخ: این کار به‌خودی خود، مانعی ندارد؛ اما بر آن شاعر لازم است که امربه‌معروف و نهیازمنکر کند، هرگاه شرایط چنان تکلیفی فراهم باشد.[64]
حکم جشن طلاق
پرسش: حکم برگزاری جشن طلاق چیست؟
پاسخ: طلاق، مبغوض‌ترین کار حلال شمرده شده‌است و برای چنین کاری جشن وجاهتی ندارد.[65]
حکم اجازۀ مرد برای خروج همسرش از خانه
شایسته است مرد برای دیدار بستگان همسر خویش، عیادت بیماران و تشییع جنازۀ اقوام منسوب به وی و امور مانند آن، به وی اجازۀ خارج‌شدن از منزل بدهد؛ بلکه اجازه‌دادن برای امور فوق به مقداری که عرفاً معاشرت به شیوۀ نیک و پسندیده محسوب می‌شود، بر زوج واجب است. بنابراین، چنانچه منع‌کردن زوجه نسبت به خارج‌شدن از منزل در برخی موارد، خلاف «معاشرت به معروف» باشد، جایز نیست.[66]
چند حکم فرعی خروج زن از خانه
پرسش: در‌صورتى‌که همسر بدون رضایت شوهر منزل را ترک کند و تمکین ننماید و تقاضاى مکرّر بازگشت همسرش را بى‌پاسخ بگذارد، آیا ناشزه محسوب مى‌شود؟ در شرایط فوق، آیا زوجه استحقاق دریافت نفقه دارد؟
پاسخ: اگر رفتن بیرون با عذر شرعی باشد، ناشزه نیست و نفقه هم ساقط نمی‌شود.[67]
حکم ممانعت از کارکردن زن بعد از اجازه‌دادن
پرسش: اگر شوهر اجازۀ انتخاب شغلى به همسر خود بدهد، آیا بعد از طىّ مراحل خاصّ گزینش و شروع به کار، می‌تواند ممانعت کند یا اجازۀ اوّل التزام به تمام لوازم آن است؟
پاسخ: بعد از قرارداد نمى‌تواند مانع شود.[68]
حکم اطاعت از شوهر در همراهی او برای سفر
پرسش: آیا لازم است زمانی که شوهر قصد‌رفتن به سفر دارد، زن نیز از او تبعیت نماید؟
پاسخ: به خودی خود لازم است؛ مگر اینکه از اول‌شرط کرده باشد.[69]
وظیفۀ زن در محل سکونت
پرسش: شخصى چند‌سال قبل به همسرش پیشنهاد می‌کند که از تهران مهاجرت کنند؛ امّا زن حاضر به این هجرت نمی‌شود و مرد هجرت می‌کند، اکنون مرد به بهانۀ اینکه زن اطاعت نکرده، نه نفقه می‌پردازد و نه طلاق می‌دهد، حکم این مسئله چیست؟
پاسخ: بله، اگر زن در عقد شرط نکرده باشد که اختیار محل سکونت به نظر او باشد، باید از شوهر تبعیت کند و اگر امتناع کند، ناشزه محسوب می‌شود و مستحق نفقه نمی‌باشد.[70]
استثنائات «خروج زن از خانه بی‌اذن شوهر»
1) خارج‌شدن برای انجام واجبات عینى که متوقّف و وابسته به خروج از منزل است، مانند سفر حجّ واجب.
2) خارج‌شدن برای موارد اضطراری که زن ناچار باشد برای اموری مانند معالجۀ بیماریی که درمان آن ضروری است یا تأمین نفقاتش، درصورتیکه شوهر یا شخص دیگری آن را تأمین نمی‌کند یا خلاصی از ضرر جانى، مالى، عِرْضى یا آزار و اذیّت شوهر یا فرد دیگر یا هر امری که موجب مشقّت فوق‌العاده که معمولاً تحمّل نمی‌شود (حَرَج) برای اوست، از خانه بیرون رود؛ البتّه باید به مقدار رفع ضرورت اکتفا نماید.
3) خارج‌شدن زن در مواردی که مرد بدون عذر، همسر خویش را به‌طور کلّی رها کرده و بلاتکلیف گذاشته، طوری که نه شوهردار محسوب شده و نه مطلّقه.[71]
[1]. الحشر، 7.
[2]. الکافی، ج2، ص287.
[3]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[4]. «از گناهان حقیر بپرهیزید. سؤال شد: گناهان حقیر چیست؟ فرمود: گناهی که انسان مرتکب آن می‌شود و می‌گوید: خوشا به حال من، اگر غیر از این گناه، گناه دیگری نداشته باشم!» (همان روایت زید شحام از امام صادق{علیه السلام} که صفحۀ پیش ذکر شد: الکافی، ج2، ص287)
[5]. بحار‌الأنوار، ج75، ص 159.
[6]. همان، ص 165.
[7]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[8]. همان.
[9]. همان.
[10]. همان.
[11]. النور، 9.
[12]. غررالحکم، ص704.
[13]. رسالۀ توضیح‌المسائل جامع، ج2، مسئلۀ 394.
[14]. همان، ج4، پاورقیِ مسئلۀ 25.
[15]. همان، ج2، مسئلۀ 409.
[16]. همان، مسئلۀ 411.
[17]. همان، مسئلۀ 449.
[18]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[19]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسشوپاسخ.
[20]. فقه برای غرب‌نشینان، مسئلۀ 268.
[21]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[22]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسشوپاسخ.
[23]. همان.
[24]. همان.
[25]. این موضوع شامل «قبول پُست از جانب ستمکار» که از گذشته در فقه ما با عنوان «الولایة من قِبَل الجائر» شناخته می‌شد، نیز می‌گردد.
[26]. المائدة، 2.
[27]. وسائل‌الشیعة، ج17، ص192.
[28]. بحار‌الأنوار، ج2، ص67.
[29]. رسالۀ توضیح‌المسائل جامع، ج2، مسئلۀ 394.
[30]. فقه برای غرب‌نشینان، مسئلۀ 249.
[31]. همان، مسئلۀ 265.
[32]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسشوپاسخ.
[33]. رسالۀ توضیح‌المسائل جامع، ج2، مسئلۀ 1588.
[34]. فقه برای غرب‌نشینان، مسئلۀ 230.
[35]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسشوپاسخ.
[36]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[37]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسشوپاسخ.
[38]. فقه برای غرب‌نشینان، مسئلۀ 245.
[39]. رسالۀ توضیح‌المسائل جامع، ج2، مسئلۀ 394.
[40]. الکافی، ج2، ص428.
[41]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[42]. همان.
[43]. همان.
[44]. النساء، 140.
[45]. المحاسن، ج2، ص584.
[46]. الکافی، ج2، ص374.
.[47] رسالۀ توضیح‌المسائل جامع، ج2، مسئلۀ 549.
[48]. همان، مسئلۀ 548.
[49]. همان، مسئلۀ 408.
[50]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسشوپاسخ.
[51]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[52]. همان. (تذکر: «به‌خودی خود حرام نیست»، یعنی اگر مستلزم امر حرامی –ازجمله تأیید کار حرام آنان- باشد، این حضور جایز نیست.)
[53]. یعنی اولین مسئلۀ مذکور در این بخش (اقسام و مصادیق)، به نقل از رسالۀ توضیح‌المسائل جامع، ج2، مسئلۀ 408).
[54]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[55]. فقه برای غرب‌نشینان، مسئلۀ 530.
[56]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[57]. همان.
[58]. همان.
[59]. منظور از منزلی که خروج از آن حرام می‌باشد، محلّی است که برای زندگی مشترک انتخاب شده است. (رسالۀ توضیح‌المسائل جامع، ج4، مسئلۀ 265)
.[60] رسالۀ توضیح‌المسائل جامع، ج4، مسئلۀ 263.
[61]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[62]. همان.
[63]. همان.
[64]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسشوپاسخ.
[65]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
.[66] رسالۀ توضیح‌المسائل جامع، ج4، مسئلۀ 269.
[67]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[68]. همان.
[69]. همان.
[70]. همان.
.[71] رسالۀ توضیح‌المسائل جامع، ج4، مسئلۀ 264.