محرمات مربوط به پوشش و حجاب[1]

«محرمات مربوط به پوشش و حجاب»، در ثقلین

الف. در قرآن

<وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَرِهِنَّ وَ یحَفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْیَضْرِبْنَ بخُمُرِهِنَّ عَلىَ‏ جُیُوبهِنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ ءَابَائهِنَّ أَوْ ءَابَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنىِ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنىِ أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیرْ أُوْلىِ الْارْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُواْ عَلىَ‏ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَ لَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یخُفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُواْ إِلىَ اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکمُ‏ تُفْلِحُون>[2]

«و به زنان باایمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است، فرو بندند و شرمگاه خود را حفظ کنند و زینت خود را [مانند لباس‏هاى زیبا، گوشواره و گردن‌بند] مگر مقدارى که [طبیعتاً مانند انگشتر و حنا و سرمه، بر دست و صورت‏] پیداست [در برابر کسى‏] آشکار نکنند و [براى پوشاندن گردن و سینه‏] مقنعه‏هاى خود را به روى گریبان‏هایشان بیندازند و زینت خود را آشکار نکنند مگر براى شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان [همکیش خود]شان یا بردگان زر خریدشان یا خدمتکارانشان از مردانى که ساده‌لوح و کم‌عقل‏اند و نیاز شهوانى حس نمى‏کنند یا کودکانى که [به سنّ تمیزدادن خوب و بد نسبت به امیال جنسى‏] نرسیده‏اند. و زنان نباید پاهایشان را [هنگام راه رفتن آن‌گونه‏] به زمین بزنند تا آنچه از زینت‏هایشان پنهان مى‏دارند [به‌وسیلۀ نامحرمان‏] شناخته شود و اى مؤمنان! همگى به‌سوى خدا بازگردید تا رستگار شوید.»

ب. در روایات

«قَالَ‏ اَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ{علیه السلام} فِی رِسَالَتِهِ إِلَى الْحَسَنِ{علیه السلام}: ...وَ اکْفُفْ عَلَیْهِنَّ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ بِحِجَابِکَ إِیَاهُنَّ فَإِنَ‏ شِدَّةَ الْحِجَابِ‏ خَیْرٌ لَکَ وَ لَهُنَّ مِنَ الِارْتِیَابِ وَ لَیْسَ خُرُوجُهُنَّ بِأَشَدَّ مِنْ دُخُولِ مَنْ لَا تَثِقُ بِهِ عَلَیْهِنَ‏ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ لَا یَعْرِفْنَ غَیْرَکَ مِنَ الرِّجَالِ فَافْعَلْ. ...»[3]

«امام علی{علیه السلام} در نامه‌اش به امام حسن{علیه السلام} فرمود: ...و با پوششى که بر آنان قرار مى‏دهى، دیدۀ آنان را از دیدن مردمان باز‌دار، زیرا سختى حجاب آنان را پاک‏تر نگاه مى‏دارد و بیرون‌رفتن زنان از خانه بدتر از این نیست که افراد غیر مطمئن را بر آنان درآورى و اگر بتوانى، چنان کن که غیر تو را نشناسند. ...»

الف. پوشش مرد

مقدار واجب پوشش برای مردان

اصل حجاب دربارۀ آقایان پوشاندن عورتین است؛ اما اگر در جایی قرار می‌گیرند که در معرض نگاه شهوت‌آلود دیگران یا به‌گونه‌ای است که طرف انگشت‌نما می‌شوند، باید به مقدار لازم و متعارف بدن را بپوشاند.[4]

آرایش‌کردن و ابرو‌برداشتن مردان

پرسش: استفاده از رنگ مو، آرایش‌کردن و برداشتن ابرو برای مردان مخصوصاً جوانان و نوجوانان و درآمد حاصل از آن چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر تشبّه مرد به زن محسوب شود و یا مفسده‌انگیز باشد و یا ترویج فرهنگ مبتذل غرب به حساب آید، جایز نیست و بنابراین کسب درآمد از این طریق جایز نیست. ...[5]

لباس ابریشمی خالص

لباس مرد نمازگزار، حتی چیزهایی مانند عرقچین و جوراب و آستر لباس و امثال آن، باید از ابریشم خالص نباشد. در غیر‌نماز هم پوشیدن آن برای مرد حرام است. (ولی دستمال ابریشمی و مانند آن، اگر در جیب مرد باشد، اشکال ندارد و نماز را باطل نمی‌کند.)[6]

زینت طلا

به‌دست‌کردن انگشتر طلا و بستن ساعت‌مچی طلا برای مردان حرام است و نماز با آن هم بنا‌بر احتیاط واجب باطل است.[7]

(نکته: ملاک حرمت استفاده از طلا برای پوشیدن یا به گردن‌آویختن توسط مردان، صدق زینت نیست؛ بلکه استفاده از آن به هر‌صورت و به هر‌قصدی حرام است؛ هرچند انگشتر، حلقه، گردنبند و مانند آن باشد و از‌نظر عموم علامت آغاز زندگی زناشویی فرد به حساب آید، نه زینت و هر‌چند از دید دیگران مخفی باشد؛ ولی استفاده از آن برای جراحی استخوان و دندان‌سازی اشکال ندارد. در حرمت پوشیدن طلا برای مردان، فرقی نیست بین آنکه مدت کم باشد -مثل لحظۀ عقد- یا زیاد باشد.)[8]

حکم طلای سفید و پلاتین

پرسش: استفادۀ مردان از انگشتری که از جنس طلای سفید است، چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر چیزی که طلای سفید نامیده می‌شود، همان طلای زرد است که بر اثر مخلوط‌کردن ماده‌ای، رنگ آن سفید شده، حرام است؛ ولی اگر عنصر طلا در آن به‌قدری کم است که عرفاً به آن طلا نمی‌گویند، مانع ندارد و پلاتین نیز اشکال ندارد.[9]

حکم استفاده از طلا برای پسربچه

اگر بالغ نباشد، جایز است.[10]

ب. پوشش زن

پوشش زن در برابر نا‌محرم

خانم‌ها در نگاه نا‌‌محرم تمام بدن را باید بپوشانند، غیر از دو‌موضع که واجب نیست پوشانده شود؛ البته ‌در‌صورتی‌که آرایشی یا زیوری نداشته باشد؛ آن ‌دوموضعی که واجب نیست، یکی گردی صورت است به مقداری که در وضو لازم است شسته شود؛ یکی هم دست‌ها از نوک انگشتان تا مچ؛ این مقدار هم البته اگر آرایش و زینتی داشته باشد، حتماً باید پوشانده شود.[11]

پوشش صورت زیبا

پرسش: آیا اگر گردی صورت زن زیبا باشد، باید آن را هم از نامحرم بپوشاند؟

پاسخ: فی‌نفسه لازم نیست.[12]

پوشیدن لباس ورزشی برای بانوان

پرسش: آیا پوشیدن لباس ورزشی برای ورزشکاران خواهر در سالن‌های سرپوشیده و اختصاصی، اشکال دارد؟

پاسخ: فی‌نفسه اشکال ندارد.[13]

حکم اجبار و منع خانواده در پوشش

پرسش: آیا شوهر یا پدر و مادر مى‌توانند همسر و یا دختران خود را مجبور کنند تا دست‌ها و صورتشان را نیز به هنگام خروج از منزل بپوشانند؟

پاسخ: مسئلۀ پوشش و آرایش ربطی به دستور یا نهی شوهر ندارد؛ بلکه حکم خداست و خانم‌ها باید در جاهایی که حجاب واجب است -یعنی در نگاه نا‌محرم- مراعات کنند؛ حتی اگر شوهر مخالفت کند. بالعکس در جاهایی که حجاب واجب نیست، اطاعت از امر شوهر به حجاب باز هم واجب نیست؛ مگر اینکه موردی باشد که اگر خانم اطاعت نکند، اختلاف یا مشاجره به‌وجود می‌آید و خدای نا‌کرده منجر به جدایی خواهد شد یا ترس از این باشد، در اینجا چون امر مهمی در میان است، اطاعت لازم می‌باشد.[14]

آرایش و پوشیدن لباس نامناسب در جمع زنان

پرسش: پوشیدن لباس نیمه‌برهنۀ زن در مقابل زن و آرایش زن در بین زنان به‌‌طورى‌که تا حدى مورد توجه دیگر زنان شود، آیا جایز است؟

پاسخ: در‌صورتی‌که نامحرم او را نبیند و مفسده‌ای هم نداشته باشد، اشکال ندارد.[15]

موی مصنوعی

پرسش: گذاشتن موی مصنوعی روی سر به گونه‌ای که موی اصلی را می‌پوشاند و حضور در میان نامحرم به این شکل چه حکمی دارد؟

پاسخ: بنابر احتیاط واجب باید از نامحرم پوشانده شود.[16]

لباس تنگ

برای زنان پوشیدن لباس‌های تنگ یا بدن‌نما در عروسی‌ها و مانند آن، اگر از نگاه مردان نا‌محرم یا از ترتب مفسده یا تحریک اطرافیان در امان هستند، جایز است.[17]

حکم مانتو

پرسش: پوشیدن مانتوهایى که برجستگی‌هاى بدن مانند سینه و پشت را نمایان مى سازد، چگونه است؟

پاسخ: اگر موجب ترتب مفاسد اخلاقی و اجتماعی نباشد، اشکال ندارد.[18]

پوشیدن نوعی جوراب برای زینت

تولید و خریدوفروش جوراب نازک و هر‌لباسی که پوشیدن آن در مقابال نامحرم حرام است؛ اگر به قصد این باشد که زنان خریدار از آن‌‌ها در برابر نامحرم استفاده کنند، حرام است.[19]

حکم پوشیدن کفش‌های پاشنه‌بلند برای بانوان

پرسش: صدایی که هنگام راه­رفتن زنان از برخورد کفش آنان با زمین ایجاد می‌شود، چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر صدای کفش زنان هنگام راه‌رفتن، موجب جلب توجه و تحریک نا‌محرم یا مترتب بر مفسده نشود، اشکال ندارد.[20]

پوشیدن کفش‌ها و لباس‌ها و... سیاه و براق

اگر پوشیدن کفش سیاه براق موجب جلب توجه نا‌محرم یا انگشت‌نما شدن او شود، حرام است؛ حکم لباس از‌نظر رنگ، مقنعه و پیراهن مانند کفش است.[21]

ملاک در حرمت آرایش

پرسش: آیا ملاک در حرمت آرایش، لذت بردن نامحرم است؟

پاسخ: خیر؛ آرایش در برابر نامحرم جایز نیست؛ چه او لذت ببرد یا نبرد.[22]

زیباسازی ناخن

پرسش: بلندکردن ناخن برای بانوان چه حکمی دارد؟ و آیا باید از نامحرم پوشانده شود؟

پاسخ: فی‌نفسه مانعی ندارد؛ ولی اگر عرفاً زینت محسوب شود، باید از نگاه نامحرم پوشانده شود (و تشخیص موضوع و تشخیص این‌که زینت است یا نه، بر عهدۀ شخص مکلف است)؛ ولی باید آن را برای وضو و غسل تمیز نگه دارند.[23]

حکم انگشتر و زیورآلات زن در دید نامحرم

پرسش: آیا هرنوع انگشتری (طلا، عقیق، بدلیجات و...)، ساعت و عینک طبی زیبا برای زنان زینت محسوب می‌شود، که باید از نامحرم بپوشانند؟

پاسخ: تشخیص این‌گونه امور به عهدۀ عرف می‌باشد؛ و اگر عرفاً زینت محسوب شود، برای زنان لازم است از نگاه نامحرم بپوشانند.[24]

انگشتر خانم‌ها، اگر چشم‌گیر نبوده و ساده باشد -فرقی نمی‌کند که مربوط به ازدواجش بوده یا خودش تهیه کرده و یا هدیه گرفته است- پوشاندنش واجب نیست؛ اما اگر انگشتر چشمگیر و خاص است، باید از نگاه نامحرم پوشانده شود.[25]

چندنکته دربارۀ تاتوی ابرو

اگر عرفاً زینت و آرایش محسوب شود، باید از نامحرم پوشانده شود؛ اما کسانی که ابرویشان از‌بین‌رفته و فقط یک‌ابروی معمولی و بدون زیبایی خاصی را تاتو می‌کنند یا قسمت‌های از‌بین‌رفتۀ لابه‌لای ابروان خود را ترمیم می‌کنند، به‌طوری‌که عرفاً زینت و آرایش (حتی جزئی) حساب نمی‌شود، در این‌صورت پوشاندن آن لازم نیست.

زمان تاتو‌کردن، با این فرض که تا چندروز نمی‌توان به آن قسمت آب زد، باید زمان به خصوصی باشد؛ در‌غیر‌این‌صورت حرام است.[26]

استفاده از کرم و لوازم آرایش در نمایش

پرسش: استفادۀ زنان از انواع کرم و لوازم آرایش در تئاترها و نمایش‌هایی که توسط مردان هم دیده می‌شوند، چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر آرایش توسط خود آنان یا زنان و یا یکی از محارم ایشان صورت بگیرد و فسادی هم بر آن مترتّب نشود، اشکال ندارد و در‌غیر‌این‌صورت جایز نیست؛ البته صورت آرایش‌شده باید از نا‌‌محرم پوشانده شود.[27]

ج. پوشش‌های حرام برای زن و مرد

لباش شهرت

لباس شهرت لباسی است که پوشیدن آن برای شخص، به‌خاطر رنگ یا کیفیت دوخت یا مندرس‌بودن آن و علل دیگر مناسب نیست؛ به‌طوری‌که اگر آن را در برابر مردم بپوشد، توجه آنان را به خود جلب نموده و انگشت‌نما می‏شود.[28]

پوشیدن لباس جنس مخالف، به قصد تشبه به آن

پرسش: اگر مرد یا زن در خلوت لباس‌های یکدیگر را بپوشند و ادای رفتارهای جنس مخالف را درآورند، اشکال دارد؟

پاسخ: اگر با قصد تشبه به جنس مخالف، لباس او را بپوشد و مانند او رفتار کند، جایز نیست.[29]

پوشیدن لباس جنس مخالف در بازیگری، درصورت مفسده‌

پوشیدن لباس جنس مخالف و تقلید صدای او هنگام بازیگری اگر سبب فساد یا گناهی نشود، جایز است؛ آرایش و گریم زنان توسط مرد نامحرم نباید انجام شود و به‌علاوه در هنگام بازی، ‌بازیگر زن که آرایش‌شده از دید نامحرمان پوشیده باشد (مثل فیلمبردار، ‌کارگردان و سایر عوامل پشت صحنه).[30]

حکم کلی لباس‌های مروّج فرهنگی غربی

به‌طور‌کلی پوشیدن لباس‌هایی که پوشش و لباس غیر‌مسلمانان محسوب می‌شود و استفاده از آن ترویج فرهنگ منحط و معاند غربی محسوب می‌شود، جایز نیست.[31]

استفاده از کروات در عروسی

همان پاسخ قبلی.[32]

پوشیدن لباس‌های دارای حروف و تصاویر خارجی

پوشیدن لباس‌هایی که روی آن حروف و تصاویر خارجی چاپ شده به‌خودی‌خود ایراد ندارد؛ اما اگر ترویج فرهنگ ضد اسلامی شود، حرام است و تشخیص آن به‌عهدۀ عرف است.[33]

نگاه حرام

«نگاه حرام»، در ثقلین

الف. در قرآن

<قُلْ لِلْمُؤْمِنینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکى‏ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما یَصْنَعُون‏ 30 وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَرِهِنَّ وَ یحَفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا...الآیة>[34]

«به مردان مؤمن بگو: چشمان خود را [از آنچه حرام است‏] فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ کنند. این براى آنان پاکیزه‏تر است. قطعاً خدا به کارهایى که انجام مى‏دهند، آگاه است. (30) و به زنان باایمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است، فرو بندند و شرمگاه خود را حفظ کنند، و زینت خود را؛ مگر مقدارى که [طبیعتاً مانند انگشتر و حنا و سرمه، بر دست و صورت‏] پیداست، [در برابر کسى‏] آشکار نکنند... .»

ب. در روایات

«عَنْ أَبِی‌ هُرَیْرَةَ وَ عَبْدِ اللَّه‌ بْنِ ‌عَبَّاسٍ قَالا: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ{صلوات الله علیه} قَبْلَ وَفَاتِه‏: ...وَ مَنْ‏ مَلَأَ عَیْنَیْهِ مِنِ امْرَأَةٍ حَرَاماً حَشَاهُمَا اللَّهُ تَعَالَى یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِمَسَامِیرَ مِنَ النَّارِ وَ حَشَاهُمَا نَاراً حَتَّى یَقْضِیَ بَیْنَ النَّاسِ ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَى النَّار. ...»[35]

«ابو‎‌هریره و عبدالله‌بن‌عباس نقل می‌کنند که پیامبر اکرم{صلوات الله علیه} در -فرازی از- آخرین خطبۀ عمر شریفشان فرمودند: ...و هرکس چشمانش را از زنی به‌نحو حرام پر کند، خداوند متعال روز قیامت آن‌ها را از میخ‌هایی آتشین پر می‌کند و [همچنین] از آتش پر می‌کند تا اینکه بین مردم حکم کند؛ سپس امر می‌شود که به‌سوی آتش (برده شود)... .»

نگاه مرد[36]

نگاه مرد به زن

احکام نگاه‌کردن مرد به زنان محرم و نا‌محرم متفاوت است که بدان اشاره می‌شود:

نگاه مرد به زنان محرم

نگاه به محارم، به عورتین، حرام است و در غیرعورتین، اگر با قصد لذت باشد، حرام است.[37]

نگاه مرد به زنان نا‌محرم

نگاه مرد به غیر‌همسر:

الف. نگاه حضوری به:

1) مسلمان، بدون لذت جنسی، فقط به گردی صورت و مچ‌دست به پایین، ‌در‌صورتی‌که این مواضع بدون آرایش یا زیور باشد، جایز است.

2) غیرمسلمان، جاهایی که به­صورت متعارف و معمول نمی‌پوشانند، بدون لذت جنسی جایز است.

ب. نگاه تصویری به:

1) پخش مستقیم: اگر بشناسیم، حرام است و در‌صورت عدم شناخت و بدون لذت جنسی، بنا‌بر احتیاط واجب، حرام است.

2) عکس یا پخش غیر‌مستقیم: اگر بشناسیم، مانند نگاه حضوری است.[38]

حکم نگاه به ناخن مصنوعی

پرسش: نگاه‌کردن به ناخن مصنوعی که توسط زن کاشته است، چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر عرفا زینت محسوب شود، نگاه به آن جایز نیست.[39]

نگاه با لذت غیر‌جنسی به زن

پرسش: اگر انسان همان‌طور که از دیدن باغ و گلستان لذت مى برد، از نگاه‌کردن به چهرۀ زن لذت ببرد، آیا این کار حرام است و مصداق قصد لذت به‌حساب مى آید؟

پاسخ: درهرصورت، هرگونه لذت جنسی در نگاه به چهرۀ نامحرم، حرام و گناه محسوب می‌شود.[40]

نگاه به موی جداشده

پرسش: اگر نامحرم موهای کوتاه شده زنی را که به زمین ریخته شده را ببیند، در فرضی که صاحب مو را بشناسد، چه حکمی دارد؟

پاسخ: ظاهراً اشکال ندارد؛ هرچند احتیاط مستحب این است که لمس نکند.[41]

حکم نگاه‌کردن برای ازدواج

شخص برای ازدواج مى تواند به بدن دختر نگاه کند؛ هر‌چند احتیاط مستحب است که تنها به دست و صورت و پاها، مو و مقدارى از بدن مانند گردن و بالاى سینه، اکتفا کند.[42]

نگاه در خواستگاری

پرسش: آیا در جلسۀ خواستگاری، برای اطلاع و آگاهی پسر از خصوصیات ظاهری دختر، جایز است به دختر بدون چادر و روسری نگاه کند؟

پاسخ: اگر برای ازدواج با آن دختر مانعی نیست و پسر درصورت پسندیدن، قصد دارد با او ازدواج کند و احتمال می­دهد با نگاه، آگاهی بیشتری به دختر پیدا می‌کند و با قصد لذت نگاه نکند، اشکال ندارد؛ البته اگر یک‌نگاه، کافی باشد، تکرار نگاه جایز نیست.[43]

نگاه‌کردن به دست حناشدۀ زن نا‌محرم

پرسش: حنا­گذاشتن برای انگشتان دست و پا زینت حساب می‌شود و باید از نامحرم پوشانده شود؟

پاسخ: تشخیص آن موکول به نظر عرف است.[44]

نگاه به زنان بی‌باک

پرسش: آیا نگاه‌کردن به بدن زن‌های بی‌باک که اگر کسی آن­ها را امر به حجاب نماید اعتنا نمی‌کنند، اشکال دارد؟

پاسخ: نگاه به غیر‌صورت و کف‌دست آن­ها از مواضعی که معمولا نمی‌پوشانند، بنا‌‌بر احتیاط واجب جایز نیست.[45]

نگاه به زنان کافر

 (نگاه مرد به زن) غیرمسلمان، جاهایی که به­صورت متعارف و معمول نمی‌پوشانند، بدون لذت جنسی جایز است.[46]

دیدن عکس زنان غیر‌مسلمان

پرسش: آیا نگاه‌کردن به عکس مردان و زنان غیر‌مسلمان که در کتاب‌های اختصاصی رشتة درسی ما به‌صورت نیمه عریان وجود دارد، جایز است؟

پاسخ: اگر به قصد ریبه نباشد و خوف ترتب مفسده هم در آن وجود نداشته باشد، اشکال ندارد.[47]

نگاه‌کردن به عکس و فیلم

پرسش: نگاه‌کردن به تصویر زن نا‌محرم و بدون پوشش چه حکمی دارد؟ نگاه‌کردن به‌صورت زن در تلویزیون چه حکمی دارد؟ آیا بین زن مسلمان و غیرمسلمان و بین پخش آن به‌طور مستقیم و یا غیر‌مستقیم، تفاوتی وجود دارد؟

پاسخ: نگاه‌کردن به تصویر زن نا‌محرم، حکم نگاه‌کردن به خود زن نا‌محرم را ندارد؛ بنا‌بر‌این اگر نگاه از روى لذت نبود و خوف افتادن به گناه نباشد و تصویر هم متعلّق به زن مسلمانى که بیننده آن را مى‏شناسد، نباشد، اشکال ندارد و بنا‌بر احتیاط واجب نباید به تصویر زن نامحرم که به‌طور مستقیم از تلویزیون پخش مى‏شود، نگاه کرد؛ ولى در پخش غیر‌مستقیم تلویزیونى اگر ریبه و خوف افتادن به گناه نباشد، نگاه‌کردن اشکال ندارد.[48]

پرسش: آیا دیدن تصاویر زنان برهنه و نیمه‌برهنه در فیلم‌های سینمایی و غیر‌آن، ‌در‌صورتی‌که آنان را نشناسیم، جایز است؟

پاسخ: نگاه‏کردن به فیلم‏ها و تصاویر، حکم نگاه‏کردن به اجنبى را ندارد و ‌در‌صورتی‌که از روى شهوت و ریبه نباشد و مفسده‏اى هم بر آن مترتب نشود، شرعاً اشکال ندارد؛ ولى با توجه به اینکه دیدن تصویر برهنه‏اى که شهوت برانگیز است، غالباً از روى شهوت بوده و به‌همین‌دلیل مقدمۀ ارتکاب گناه مى‏باشد، بنا‌بر‌این دیدن آن‌ها حرام است.[49]

نگاه زن

نگاه زن به مرد نا‌محرم

تمامی احکامی که برای نگاه مرد به زن بیان شد، برای نگاه زن به مرد نیز مطرح است؛ اما به قسمت‌هایی از بدن مرد مثل سر و گردن و قسمتی از دست و مچ پا می‌توان نگاه کرد که مردان به‌طور متعارف نمی‌پوشانند؛ البته نباید قصد لذت یا خوف وقوع گناه وجود داشته باشد.[50]

نگاه زنان به کشتیگیران مرد

اگر زنی کشتیگیر را بشناسد، مطلقا -حتی اگر پخش مستقیم هم نباشد- نمی‌تواند نگاه کند.[51]

احکام مشترک نگاه (میان مرد و زن)

در احکام نگاه، موارد مشترکی میان زن و مرد وجود دارد که باید آن‌ها رعایت شوند. در این بخش به این موارد اشاره می‌شود:

خوف یا احتمال به گناه‌افتادن

در جایی که لذت جنسی وجود ندارد، اما خوف یا احتمال زیادی وجود دارد که انسان به گناه بیفتد (مثلا در لحظۀ بعد، نگاه او تبدیل به نگاه همراه لذت جنسی شود یا منجر به سایر گناهان شود)، این نیز همان حکم لذت جنسی را دارد و حرام است.[52]

نگاه‌ اتفاقی به نا‌محرم

پرسش: نگاه اتفاقی به نامحرم چه حکمی دارد؟

پاسخ: نگاه اتفاقی و غیر‌عمدی (نگاه اول) اشکال ندارد؛ ولی باید از ادامه یا تکرار آن خودداری شود.[53]

نگاه به جسد همجنس و غیرهمجنس

پرسش: نگاه به جسد همجنس و غیرهمجنس، مسلمان باشد یا غیر‌مسلمان تا چه حدی جایز است؟

پاسخ: نگاه به جسد همجنس غیر از عورتین اشکال ندارد و در غیر‌همجنس حکم زمان حیات را دارد.[54]

نگاه شهوت‌انگیز

هر‌گونه نگاه به غیرهمسر، چه از‌طریق تصویر (پخش زنده یا غیرزنده، عکس و...) یا مشاهدۀ حضوری، اگر همراه لذت جنسی و شهوت باشد، حرام است و حتی فکرکردنی که دربارۀ این افراد باشد و همراه لذت جنسی باشد، حرام است.[55]

حکم نگاه‌کردن به فیلم رقص

پرسش: آیا نگاه‌کردن به فیلم رقص گناه دارد؟

پاسخ: اگر حاوی تصاویر مستهجن بوده و یا نگاه به قصد لذت باشد و یا خوف مفسده و گناه در میان باشد، جایز نیست.[56]

نگاه به عورت

نگاه به عورتین نیز اگر حتی بدون قصد لذت یا بدون شهوت باشد، حرام است... .[57]

دیدن فیلم وعکس مستهجن

پرسش: آیا اگر کسی عمداً و با قصد تصاویر مستهجن و شهوت‌انگیز ببیند و منی از او خارج بشود، غیر از‌نظر حرام، مرتکب معصیت «استمنا» هم شده یا فقط همان گناه نظر را برایش می‌نویسند؟

پاسخ: در فرض سؤال، استمنا محسوب شده و جایز نیست؛ در‌هر‌صورت دیدن عکس‌های مستهجن و حاوی منکرات، موجب تقویت هواهای شیطانی نفس، تضعیف اراده و ایمان و زمینه‌ساز ترتب مفاسد و گناهان بوده و به‌هیچ‌وجه جایز نیست.[58]

تماشای فیلم مبتذل بدون تحریک

پرسش: نگاه به فیلم هاى مبتذل ـکه بیشتر زنان غیر‌مسلمان در آن بازى مى کنندـ در‌صورتی‌که موجب تحریک انسان نشود، چه حکمى دارد؟

پاسخ: با توجه به اینکه دیدن این‌گونه فیلم ها، شهوت‌برانگیز و مقدمۀ ارتکاب گناه است، نگاه به آن‌ها حرام است.[59]

نگاه زوجین به فیلم مبتذل جهت تحریک

پرسش: آیا زن و شوهر می‌توانند براى تحریک جنسى، به فیلم هاى جنسی نگاه کنند؟

پاسخ: خیر؛ برانگیختن شهوت به وسیلۀ فیلم هاى جنسى جایز نیست.[60]

دیدن فیلم مبتذل برای سانسور

پرسش: دیدن فیلم‌هاى مبتذل به منظور سانسور‌کردن آن، چه حکمى دارد؟

پاسخ: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، براى مأموران نظارت در مقام عمل به وظیفۀ قانونى ـ به مقدار ضرورت ـ اشکال ندارد؛ ولى باید از قصد لذت اجتناب کنند؛ واجب است افرادى که براى نظارت و بررسى گمارده مى شوند، از جهت فکرى و روحى زیر نظر راهنمایى مسئولان باشند.[61]

نگاه به مجسه‌های عریان

نگاه‌کردن به مجسمه‌های عریان (که مربوط به فرد خاصی نیست)، اگر تحریک‌آمیز نباشد و به‌علاوه خوف ارتکاب گناه هم وجود نداشته باشد، جایز است.[62]

خواندن کتاب و داستان‌های شهوت انگیز

خواندن کتاب‌ها و اشعار مبتذل که باعث تحریک شهوت می‌شوند، حرام است.[63]

نگاه مستقیم به عورت بیمار جهت درمان یا آموزش

پرسش: زن در هنگام وضع حمل چه تکلیفی دارد؟ و زنان پرستار که به زن‌های دیگر در هنگام وضع حمل کمک می‌کنند، نسبت به کشف عورت و نگاه‌کردن به آن چه تکلیفی دارند؟

پاسخ: جایز نیست زنان پرستار عمداً و بدون اضطرار، به عورت زنان در هنگام وضع حمل نگاه کنند و همچنین پزشک هم باید از نگاه‌کردن و لمس بدن زنی که بیمار است، تا زمانی‌که اضطرار پیدا نکرده، خودداری کند و بر زنان واجب است که درصورت توجه و توانایی، بدن خود را بپوشانند و یا از کس دیگری بخواهند این کار را انجام دهد.[64]

 حکم نگاه‌کردن به نا‌محرم در مراحل آموزش و کسب تجربه

پرسش: دانشجویان دانشگاه پزشکی (دختر یا پسر) برای آموزش چاره‌ای جز معاینۀ فرد اجنبی از‌طریق لمس و نظر ندارند و چون این معاینات جزو برنامۀ درسی است و برای کارآموزی و آمادگی آنان برای معالجۀ بیماران در آینده مورد نیاز است و عدم انجام آن باعث می‌شود از تشخیص بیماری افراد مریض عاجز باشند و این امر منجر به طولانی شدن دوران بیماری افراد بیمار و گاهی فوت آنان می‌شود. بنابراین آیا این معاینات جایز است یا خیر؟

پاسخ: اگر از موارد ضروری برای کسب تجربه و آگاهی از نحوۀ درمان بیماران و نجات جان آنان باشد، اشکال ندارد.[65]

نگاه به بدن نا‌محرم و نگاه به عورت در زمان ضرورت

اگر انسان ناچار شود به عورت دیگرى یا بدن نا‌محرم نگاه کند و یا دست بزند، نظیر طبیب و پرستار، به‌مقدار ضرورت اشکال ندارد.[66]

 نگاه به تصاویر عریان موجود در کتب درسی پزشکی

پرسش: آیا نگاه‌کردن به عکس مردان و زنان غیرمسلمان که در کتاب‌های اختصاصی رشتۀ درسی ما به‌صورت نیمه‌عریان وجود دارد، جایز است؟

پاسخ: اگر به قصد ریبه نباشد و خوف ترتب مفسده هم در آن وجود نداشته باشد، اشکال ندارد.[67]

برای آموزش ضروری

پرسش: ‌در‌صورتی‌که هنگام ضرورت، معاینۀ بیمارانی که محرم نیستند، توسط دانشجویان رشتۀ پزشکی جایز باشد، مرجع تشخیص این ضرورت چه کسی است؟

پاسخ: تشخیص ضرورت موکول به نظر دانشجو با ملاحظۀ شرایط است.[68]

یکی از استثنائات «نظر حرام»

حکم نگاه‌کردن به عورت برای آموزش پزشکی

پرسش: آیا ‌در‌صورتی‌که آموزش اقتضا کند، جایز است زنان پرستار به عورت زن دیگر نگاه کنند؟

پاسخ: اگر درمان بیماری‌ها و یا نجات نفس محترمی متوقف بر درسی باشد که یادگرفتن آن مستلزم نگاه به عورت دیگران است، اشکال ندارد.[69]

لمس حرام

«لمس حرام» در روایات

«عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالا: خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ{صلوات الله علیه} قَبْلَ وَفَاتِهِ وَ هِیَ آخِرُ خُطْبَةٍ خَطَبَهَا بِالْمَدِینَة:  ...وَ مَنْ صَافَحَ‏ امْرَأَةً حَرَاماً جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَغْلُولًا ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَى النَّار....»[70]

«پیامبر اکرم{صلوات الله علیه} قبل از وفاتشان در آخرین خطبه‌ای که در مدینه ایراد نمودند، [در فراز‌ی از آن] فرمودند: ...و هر‌کس با زنی از روی حرام مصافحه کند، روز قیامت در‌حالی می‌آید که مغلول (در غُل و زنجیر) است؛ سپس امر شود که او به‌سوی آتش برده شود.»

برخی از مصادیق آن

دست‌دادن و تماس بدنی با نامحرم

دست‌دادن و تماس بدنی مرد با زن نامحرم حرام است؛ اگرچه غیرمسلمان باشد.[71]

لمس بدن توسط پزشک یا پرستار

با امکان لمس از روی لباس یا با دست‌کردن دستکش هنگام معالجه، ضرورتی به لمس بدن مریض غیرهم‌جنس وجود ندارد و بنابراین، جایز نیست.[72]

حکم لمس موهای جداشده

پرسش:اگر نامحرم موهای کوتاه‌شدۀ زنی را که به زمین ریخته شده را ببیند، در فرضی که صاحب مو را بشناسد، چه حکمی دارد؟

پاسخ:ظاهراً اشکال ندارد؛ هرچند احتیاط مستحب این است که لمس نکند.[73]

برخی از استثنائات «لمس حرام»

لمس ضروری بدن بیمار و شروط جواز آن

درصورتی‌که درمان منوط به لمس بدن زن و نگاه‌کردن به آن باشد و معالجه با مراجعه به پزشک زن امکان نداشته باشد، اشکال ندارد.[74]

لمس ضروری بدن نا‌محرم در مراحل آموزش پزشکی

اگر از موارد ضروری برای کسب تجربه و آگاهی از نحوۀ درمان بیماران و نجات جان آنان باشد، اشکال ندارد.[75]

مقصود از «ضرورت»

مراد از «ضرورت» در فرض سؤال این است که تشخیص بیماری و درمان آن متوقف بر لمس و نظر باشد و حدود ضرورت هم بستگی به مقدار نیاز دارد.[76]

استشمام و عطرزدنِ حرام

«استشمام و عطرزدن حرام»، در روایات

«قَالَ{علیه السلام}:‏ أَیُّمَا امْرَأَةٍ تَطَیَّبَتْ لِغَیْرِ زَوْجِهَا لَمْ تُقْبَلْ مِنْهَا صَلَاةٌ حَتَّى تَغْتَسِلَ مِنْ طِیبِهَا کَغُسْلِهَا مِنْ جَنَابَتِهَا.»[77]

«حضرت صادق{علیه السلام} فرمود: هر زن‏ شوهردارى که براى غیر شوهر خویش، خود را معطّر سازد، هیچ‌نمازی از او پذیرفته نگردد تا اینکه مانند غسل‏ جنابت خود را بشوید و بوى آن عطر را از خود بزداید.»

اقسام و مصادیق آن

استشمام برخی چیزها و نیز عطرزدن وخوش‌بونمودن خود، در برخی موارد می‌تواند مصداق حرام باشد. در ذیل برخی از این موارد ذکر می‌شود:

استشمام بوی عطر نا‌محرم

پرسش: استشمام بوی عطر نا‌محرم یا بوی طبیعی بدن یا بوی لباس‌های نا‌محرم (اعمّ از اینکه استشمام‌کننده زن باشد یا مرد)، چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر موجب خوف ارتکاب گناه یا مستلزم مفسده شود، جایز نیست.[78]

کرم یا عطر‌زدن بانوان در بیرون از منزل

زدن عطر یا کرم‌‌های ضد آفتاب، به‌خودی‌خود، جایز است؛ مگر آنکه موجب جلب توجه نامحرم شود؛ لذا باید از کنار مردان عبور نکنند.[79]

حکم عطرهای مهیّج شهوت

پرسش: آیا استعمال و استشمام عطرهایی که مهیّج شهوت است -و لو بدون مفسده و تهییج شهوت- فی‌نفسه اشکال دارد؟

پاسخ: در فرض سؤال، اگر استعمال آن مفسده برای خود شخص یا دیگران یا خوف وقوع در گناه داشته باشد، جایز نیست.[80]

یکی از احکام فرعی «عطرزدن»

معطربودن لباس زنان در نماز

پرسش: اگر لباس زنان در هنگام نماز بوی عطر بدهد، اشکال دارد؟ اگر در جایی باشد که بوی عطر او را نا‌محرم استشمام کند، تکلیف چیست؟

پاسخ: به‌طورکلی عطر‌زدن بانوان مانعی ندارد؛ ولی اگر موجب جلب توجه نا‌محرم گردد، از کنار نا‌محرم عبور نکند و در هر‌صورت نماز صحیح است.[81]

دوستی‌ و معاشرت‌های نا‌مشروع با نامحرم

«دوستی‌ و معاشرت‌های نا‌مشروع»، در ثقلین

الف. در قرآن

<قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاَّ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَ إِیَّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتی‏ حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون‏>[82]

«بگو: بیایید تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده، بخوانم: اینکه چیزى را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکى کنید و فرزندانتان را از [ترسِ‏] تنگدستى نکشید –ما شما و آنان را روزى مى‏دهیم- و به کارهاى زشت، چه آشکار و چه پنهانش، نزدیک نشوید و انسانى را که خداوند محترم شمرده، جز به‌حق نکُشید؛ خداوند شما را به آن سفارش نموده، امید می‌رود که شما تعقّل کنید.»

(تذکر: در این آیۀ شریفه، خداوند متعال حتی از نزدیک‌شدن به «فواحش» هم نهی فرموده‌است. همچنین در تفسیر نورالثقلین ذیل عبارت <ما ظَهَرَ مِنها و ما بَطَنَ>، این روایت منسوب به امام باقر{علیه السلام} نقل شده‌است که فرمود: «إنَّ ما ظَهَرَ هو الزِّنا و ما بَطَنَ هو المَحَالَة.»[83] «منظور از فحشای آشکار، زناست و منظور از فحشای پنهان، گرفتن معشوقه‌های نامشروع و پنهانی است.»)

ب. در روایات

«پیامبر اکرم{صلوات الله علیه} در (فرازی از) آخرین خطبه‌شان فرمودند: ...وَ مَنْ صَافَحَ امْرَأَةً حَرَاماً جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مَغْلُولًا ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَى النَّارِ وَ مَنْ‏ فَاکَهَ‏ امْرَأَةً لَا یَمْلِکُهَا حُبِسَ بِکُلِّ کَلِمَةٍ کَلَّمَهَا فِی الدُّنْیَا أَلْفَ عَامٍ فِی النَّارِ وَ الْمَرْأَةُ إِذَا طَاوَعَتِ الرَّجُلَ فَالْتَزَمَهَا حَرَاماً أَوْ قَبَّلَهَا أَوْ بَاشَرَهَا حَرَاماً أَوْ فَاکَهَهَا وَ أَصَابَ مِنْهَا فَاحِشَةً فَعَلَیْهَا مِنَ الْوِزْرِ مَا عَلَى الرَّجُلِ فَإِنْ غَلَبَهَا عَلَى نَفْسِهَا کَانَ عَلَى الرَّجُلِ وِزْرُهَا و... .»[84]

«و هرکه با زن نامحرمى دست بدهد، در روز رستاخیز در حالى که دست‌هایش با زنجیر به گردنش بسته شده، محشور گردد و سپس حکم رفتن او به دوزخ صادر شود. و هرکه با زن نامحرمى شوخى و مزاح‏هاى شهوت‏آمیز کند، به ازاى هر کلمه‏اى که در دنیا با او مطرح ساخته، هزار سال حبس شود. و اگر آن زن به این کار اظهار تمایل نماید و آن مرد نامحرم او را در آغوش کشد یا ببوسد یا با او آمیزش کند، بر آن زن نیز همان کیفر و گناهى که بر آن مرد نوشته شده، نوشته مى‏شود. و اگر آن زن تمایلى از خود نشان ندهد و مرد او را مجبور به این گناهان نماید، گناه آن زن نیز بر عهدۀ مرد است و دو‌کیفر براى آن مرد خواهد بود... .»

مصادیق آن

دوست‌شدن با نا‌محرم

پرسش: دوست‌یابی و رفاقت دختر و پسر و زن ومرد نا‌محرم چه حکمی دارد؟

پاسخ: به‌طور کلی این‌گونه ارتباط با نا‌محرم که مستلزم مفسده بوده و خوف ارتکاب گناه در آن می‌باشد، جایز نیست.[85]

ارتباط با نا‌محرم در فضای مجازی

پرسش: آیا صحبت یا شوخی با نا‌محرم به شکل صوتی، تصویری یا نوشتاری و نیز فالو یا لایک‌کردن جنس مخالف در فضای مجازی حرام است؟

پاسخ: همان پاسخ به پرسش قبل.[86]

ارتباط در دوران نامزدی

پرسش: ارتباط تلفنی و صحبت‌کردن دختر و پسری که در دوران نامزدی هستند، به‌منظور آشنایی بیشتر برای تصمیم‌گیری ازدواج، با اطلاع خانواده چه حکمی دارد؟

پاسخ: تا زمانی‌که عقد به‌صورت صحیح شرعی خوانده نشده‌است، نامحرم هستند؛ بنابراین ‌در‌صورتی‌که بدون قصد لذت و با اطمینان به عدم وقوع در مفسده باشد، اشکال ندارد و الّا جایز نیست.[87]

بر هر زن و مرد مکلفی شرعاً واجب است حریم ضوابط شرعی و مقررات اسلامی را دقیقاً مراعات کند و از هرگونه رفتاری که ترس وقوع در حرام در آن است و یا موجب فتنه و فساد می‌شود، جداً پرهیز کند.[88]

حکم آموزش رانندگی توسط مرد اجنبی

پرسش: آیا برای زن، یاد‌گرفتن رانندگی به کمک مرد اجنبی در مکان مخصوص، با علم به اینکه آن زن حجاب و عفاف شرعی خود را حفظ می‌کند، جایز است؟

پاسخ: آموختن رانندگی با کمک و راهنمایی مرد اجنبی ‌در‌صورتی‌که با مواظبت بر حجاب و عفاف و اطمینان به عدم‌وقوع در مفاسد همراه باشد، اشکال ندارد؛ ولی در‌عین‌حال شایسته است که یکی از محارم وی همراه او باشد؛ بلکه اولی این است که آموزش رانندگی به کمک مربّی زن یا یکی از محارم صورت بگیرد.[89]

خلوت با نا‌محرم

به‌هر‌حال، اگر مرد و زن نا‌محرم در مکان خلوتی باشند که کسی در آنجا نباشد و دیگری هم نمی‌تواند وارد شود، به‌طوری‌که خلوت با نا‌محرم صدق کند و خوف ارتکاب گناه هم باشد،‌ بودن در آن مکان جایز نیست.[90]

برخی از احکام فرعی «دوستی‌ و معاشرت‌های نا‌مشروع»

وظیفه درقبال روابط موجود بین دختر و پسر‌ها

پرسش: وظیفۀ جوانان مؤمن در دانشگاه‌های مختلط در برابر مفاسدی که در بعضی از مکان‌ها مشاهده می‌کنند، چیست؟

پاسخ: بر آنان واجب است، ضمن دورى از ابتلا به مفاسد، در‌صورت تمکّن و تحقق شرایط نهی‌از‌منکر، به این فریضه اقدام کند.[91]

حکم ورود به دانشگاه مختلط

اگر خوف گناه یا همراه با نگاه حـرام است، باید از رفتن به دانشگاه اجتنـاب کنند؛ لذا به‌خودی‌خود، رفتن به دانشگاه اشکال ندارد و بر زنان و دختران حفظ حجاب واجب است. بر مردان هم واجب است از نگاه حرام خودداری کنند؛ همچنین از اختلاطی که موجب خوف فتنه و فساد است نیز اجتناب کنند.[92]

حرمت عقد موقت باکره بدون اذن پدر

بنا‌براحتیاط واجب در ازدواج با دختر باکره، اجازۀ پدر یا جدّ پدری او لازم است.[93]