اسراف و تبذیر

«اسراف و تبذیر»، در ثقلین

الف. در قرآن

1. اسراف: <یا بَنی‏ آدَمَ خُذُوا زینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفینَ>[1]

«اى فرزندان آدم! در هر مسجدى، زینتِ [مادى و معنوى خود را متناسب با آن عمل و مکان‏] همراه خود برگیرید و بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید؛ زیرا خدا اسراف کنندگان را دوست ندارد.»

2. تبذیر: <وَ آتِ ذَا الْقُرْبى‏ حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً>[2]

«و حقّ خویشاوندان و حقّ تهیدست و از راه‌مانده را بپرداز و هیچ‏گونه تبذیر مکن.»

ب. در روایات

«عَنْ أَبِی‌مِخْنَفٍ الْأَزْدِیِّ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ{علیه السلام} فِی حَدِیثٍ أَنَّهُ قَالَ: مَنْ کَانَ لَهُ مِنْکُمْ مَالٌ‏ فَإِیَّاهُ وَ الْفَسَادَ فَإِنَّ إِعْطَاءَهُ فِی غَیْرِ حَقِّهِ تَبْذِیرٌ وَ إِسْرَافٌ‏ و...الحدیث.»[3]

«ابومخنف ازدی از امیرالمومنین{علیه السلام} نقل می‌کند که: ایشان در حدیثی فرمود:  اگر هرکس از شما مالی داشت، از فساد برحذر باشد؛ زیرا که اعطای آن مال در غیرحقش تبذیر و اسراف است و...الخ.»

معنا و حکم «اسراف»

اسراف یعنی زیاده‌روی‌کردن و از حد میانه‌روی خارج‌شدن؛ و به‌طور کلی اسراف، جایز نیست.[4]

برخی از مصادیق «اسراف»

نبستن شیر در هنگام وضو

پرسش: اگر در موقع وضو شیر آب را نبندیم، آیا اسراف محسوب شده و جایز نمى‌باشد؟

پاسخ: موارد مختلف است و تشخیص آن به عهدۀ مکلف است.[5]

حکم دریافت غذای بیش از حد، در سازمان‌ها

پرسش: در مجموعه‌هاى سازمانى که غذا به‌طور دسته‌جمعى تقسیم و صرف مى‌شود، غذا زیاد اسراف مى­شود، به‌طورى‌که بعضى حدود یک‌سوم غذایى را که کاملا قابل خوردن است، دور مى‌ریزند. آیا به نظر مقام معظم رهبری؟حفظ؟ جایز است کسانى که غذایشان اضافه مى‌ماند، بیشتر از حد خوراکشان از تقسیم‌کننده، غذا دریافت نمایند؟

پاسخ: استفاده از هر چیزی اگر بیش از مقدار نیاز باشد، اسراف محسوب می­شود و اسراف گناه بزرگی است و ملاک تشخیص آن عرف و خود مکلف می‌باشد.[6]

مصرف بی‌رویه و غیرضروری آب شرب

پرسش: با عنایت به محدودیّت منابع آب قابل شرب و شیرین در سرزمین ما، مصرف بى‌رویه و غیرضرورى آن چه صورتى دارد؟

پاسخ: همان پاسخ به پرسش قبل.[7]

حکم تزیین مساجد

زینت‌کردن مسجد به طلا، اگر اسراف محسوب شود، حرام است و در غیرآن‌صورت هم مکروه است.[8]

دورانداختن اوراقی که دریکی از دوطرف آن چیزی نوشته نشده

پرسش: آیا دورانداختن اوراقی که در یکی از دوطرف آن چیزی نوشته نشده‌است، اسراف محسوب می‌شود یا خیر؟

پاسخ: اوراقی که امکان استفاده از آن در صنعت کارتن‌سازی و مانند آن وجود دارد و یا بر یک‌طرف آن نوشته ‌شده‌است و طرف دیگر آن قابل استفاده برای نوشتن است، سوزاندن و دور انداختن آن‌ها به علت وجود شبهۀ اسراف، خالی از اشکال نیست.[9]

استفاده و خرید‌و‌فروش مواد محترقه

‌در‌صورتی‌که موجب اذیت و آزار دیگران باشد و یا تبذیر مال محسوب شود و یا خلاف قانون و مقررات نظام جمهوری اسلامی باشد، جایز نیست.[10]

استفاده از برق برای روشنایی بیش از نیاز

پرسش: گفته می‏شود که استفاده از نیروی برق برای روشنایی بیشتر از مقدار نیاز، اسراف محسوب نمی‏شود، آیا این سخن صحیح است؟

پاسخ: شکی نیست که استفاده و مصرف هر چیز -حتی نیروی برق و نور چراغ- بیشتر از مقدار نیاز، اسراف محسوب می‏شود؛ آنچه صحیح است سخن منقول از رسول‌الله{صلوات الله علیه} است که می‏فرماید: «لاسرف فی الخیر»[11]؛ «در کار خیر، اسراف وجود ندارد.»[12]

یکی از احکام فرعی «اسراف»

ملاک اسراف در انفاق

پرسش: در آیات و روایات آمده است که در انفاق، نه زیاده‌روی کنید و نه تفریط. باتوجه به این مطلب، چگونه می­توان حد زیاده‌روی و اسراف در انفاق را تشخیص داد؟

پاسخ: این‌گونه موارد به حسب اشخاص و افراد و نیازمند و فقیر و مناطق، مختلف بوده و امر عرفی است.[13]

استعمال مسکِرات (مست‌کننده‌ها) و مواد مخدِّر

«استعمال مسکِرات»، در ثقلین

الف. در قرآن

<إِنَّما یُریدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ>[14]

«مسلماً شیطان مى‏خواهد با شراب و قمار، میان شما دشمنى و کینه [سخت‏] اندازد و از یاد خدا و نماز بازتان دارد؛ آیا شما [از این امور با همۀ زیان‏ها وخطراتى که دارد] خوددارى خواهید کرد؟»

ب. در روایات

«عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ ‌بْنِ أَبِی‌ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی‌ عَبْدِ اللَّهِ{علیه السلام} قَالَ: مَنْ شَرِبَ مُسْکِراً انْحَبَسَتْ صَلَاتُهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً وَ إِنْ مَاتَ فِی الْأَرْبَعِینَ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً فَإِنْ تَابَ تَابَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ.»[15]

«عبدالرحمن از امام صادق{علیه السلام} نقل کرد که فرمود: هرکس مسکری را بنوشد، نمازش تا چهل روز حبس می‌شود و اگر بمیرد، در این چهل‌روز، به مرگ جاهلیت مرده‌است؛ پس اگر توبه کند، خدای عزوجل بر او توبه می‌کند.»

معنا و حکم «استعمال مسکرات»

هر مایعی که موجب مستی و سکر می‌شود -چه قلیل باشد، چه کثیر، چه به تنهایی باشد و چه ممزوج با چیز دیگر- حکم خمر را خواهد داشت.[16]

مصرف مواد مست‌کننده در هرصورت، حرام است.[17]

مصادیق «مسکرات»[18]

فقاع (آب‌جو)

ماء‌الشعیر طبّى پاک است و خوردن آن اشکال ندارد و با آب‌جو (فقاع) که حرام است، فرق دارد.[19]

انواع استعمالات مواد مخدر (مثل حشیش و تریاک و ...)

پرسش: استعمال مواد مخدّر از قبیل حشیش، تریاک، هروئین، مورفین، ماری‌جوانا و... به‌صورت خوردن، نوشیدن، کشیدن، تزریق و یا شیاف، چه حکمی دارد؟ خرید‌و‌فروش و سایر راه‌های کسب درآمد با آن -مثل حمل و نقل و نگهداری و قاچاق آن‌ها- چه حکمی دارد؟

پاسخ: استعمال مواد مخدر و استفاده از آن‌ها باتوجه‌به آثار سوءشان، از قبیل ضررهای شخصی و اجتماعی قابل ملاحظه‏ای که براستعمال آن‌ها  مترتّب می‏شود، حرام است و به همین دلیل کسب درآمد با آن‌ها از‌طریق حمل‌ونقل و نگهداری و خرید‌و‌فروش و غیرآن هم حرام است.[20]

حکم مصرف تنباکو

خرید‌و‌فروش واستعمال تنباکو فی‌نفسه اشکال ندارد؛ ولی اگر ضرر قابل ملاحظه‏ای برای شخص داشته باشد، استعمال و خرید‌و‌فروش آن جایز نیست.[21]

پرسش: آیا استعمال تنباکویی که بعضی از انواع خمر را بر روی آن پاشیده‏اند، جایز است؟ و آیا استنشاق دود آن جایز است؟

پاسخ: اگر مصرف آن تنباکو از‌نظر عرف، استعمال خمر محسوب نشود و باعث مستی و وارد‌شدن ضرر قابل ملاحظه‏ای نگردد، اشکال ندارد؛ هرچند احوط ترک آن است.[22]

حکم مصرف سیگار

حکم، تابع میزان ضرر آن است؛ اگر داراى ضرر قابل ملاحظه‌اى باشد یا موجب اذیت و آزار دیگران گردد، جایز نیست.[23]

استفاده از سیگارِ مسکر

پرسش: کاغذ و توتون برخی سیگارها را توی شراب می‌خوابانند و بعد از خشک‌شدن از آن استفاده می‌کنند، حکم استفاده از این سیگارها چیست؟

پاسخ: اگر سیگار مذکور مسکر باشد و لو به مقدار زیاد آن، استفاده از آن مطلقاً حرام است.[24]

شروع به استعمال دخانیات

پرسش: آیا شروع به استعمال دخانیات حرام است؟ اگر فرد معتاد مصرف دخانیات را به مدّت چند هفته یا بیشتر ترک کند، آیا حرام است که دوباره به استعمال آن بپردازد؟

پاسخ: حکم با اختلاف مراتب ضرری که بر استعمال دخانیات مترتب می‏شود، متفاوت می‌گردد و به‌‌طور کلی استعمال دخانیات، اگر به مقداری باشد که موجب ضرر قابل ملاحظه‏ای برای بدن باشد، جایز نیست و اگر شخص می‏داند که با شروع آن به این مرحله می‏رسد نیز جایز نمی‏باشد.[25]

حکم استعمال انفیه

اگر ضرر قابل ملاحظه‏ای داشته باشد، استعمال و اعتیاد به آن جایز نیست.[26]

حکم آب‌انگور غیرمست‌کننده

پرسش: آب‌انگوری که با آتش جوشیده شده و دو‌ثلث آن کم نشده‌است، ولی مست‌کننده نیست، چه حکمی دارد؟

پاسخ: خوردن آن حرام است؛ ولى نجس نیست. [27]

حکم جوشاندن غوره به همراه حبه‌هایی از انگور

پرسش: گفته می‏شود که اگر مقداری غوره برای گرفتن آب آن جوشانده شود و همراه آن یک یا چند حبه انگور باشد، آنچه بعد از جوشاندن باقی می‏ماند، حرام است. آیا این سخن صحیح است؟

پاسخ: اگر حبه‏هاى انگور بسیار کم باشد و آب آن در آب‌غوره مستهلک شود، به‌طورى‌که آب‌انگور بر آن صدق نکند، حلال است؛ ولى اگر حبه‏هاى انگور به تنهایى به وسیلۀ آتش جوشانده شود، خوردن آن حرام است.[28]

حکم استفاده از مادۀ «کفیر»

پرسش: ماده‏ای است به نام «کفیر» که در صنایع غذایی و داروسازی کاربرد دارد. هنگام تخمیر 5٪ یا 8٪ الکل در مادۀ به‌دست‌آمده به‌وجود می‏آید. این مقدار الکل سبب هیچ نوع مستی در مصرف‌کننده نمی‏شود؛ آیا از‌نظر شرعی استفاده از این ماده مانعی دارد یا خیر؟

پاسخ: اگر الکل موجود در مادۀ به‌دست آمده فى‌نفسه مست‌کننده باشد، حرام و بنابر احتیاط‌، نجس است، هرچند به علت کمى آن و مخلوط‌شدن با مادۀ به‌دست‌آمده، نسبت به مصرف‌کننده مسکر نباشد، ولى اگر شک داشته باشیم که فى‌نفسه مست‌کننده و یا در اصل مایع است، حکم متفاوت مى‏شود.[29]

حکم نوشابه‌های موجود در بازار

پرسش: نوشابه‏های موجود در بازار که بعضی از آن‌ها مانند کوکاکولا و پپسی کولا و... در داخل تولید می‏شوند و گفته می‏شود که مواد اصلی آن‌ها  از خارج وارد می‏گردد و احتمال دارد از الکل در آن‌ها استفاده شده باشد، چه حکمی دارد؟

پاسخ: پاک و حلال است؛ مگر اینکه مکلّف شخصاً یقین حاصل کند که آن‌ها با الکل مست‌کننده‏اى مخلوط‌اند که در اصل مایع است.[30]

الکل سفید و زرد

پرسش: آیا خوردن الکل سفید و الکل زرد جایز است؟

پاسخ: خوردن آن‌ها جایز نیست.[31]

حکم استفاده از ادکلن‌های دارای الکل

پرسش: ادکلن‌هایى که در آن از الکل ‌مست‌کننده‌ استفاده مى‌‌شود، چه حکمى دارد؟

پاسخ: استفاده از آن‌ها اشکال ندارد و فرقى بین خارجى و داخلى آن نیست.[32]

حکم استفاده از الکل در دارو و درمان

اگر الکل مست کننده‏اى باشد که در اصل مایع است، حرام و بنابر احتیاط، نجس است؛ ولى استفاده از آن به عنوان دارو در هیچ یک از حالات اشکال ندارد.[33]

حکم ماء‌الشعیر

پرسش: نظر به اینکه اغلب ماء‌الشعیرهاى وارداتى در کارخانجاتى تولید مى‌‌شوند که در همان خط تولید انواع نوشیدنى‌هاى الکلى و مسکر نیز تولید مى‌‌شود، آیا مصرف این‌گونه ماءالشعیرها از لحاظ شرعى ایراد دارد؟

پاسخ: درصورتى‌که یقین به ملاقات ماء‌الشعیر با موضع نجس داشته باشید، استعمال آن جایز نیست.[34]

احکام فرعی «استعمال مسکرات»

کاشت و پرورش گیاهانی مثل خشخاش

پرسش: کاشت و پرورش گیاهانی از قبیل خشخاش، شاهدانۀ هندی و... که از آن‌ها تریاک، هروئین، مورفین و حشیش و کوکائین گرفته می‏شود، چه حکمی دارد؟

پاسخ: کاشت و پرورش این نوع گیاهان که برخلاف مقررات نظام جمهوری اسلامی می‏باشد، جایز نیست.[35]

حکم روزۀ معتاد به سیگار

پرسش: آیا کسی که معتاد به سیگار است و باید در روز حتماً چند سیگار بکشد، می‌‌تواند روزه بگیرد و روزۀ او صحیح است؟

پاسخ: بنابراحتیاط واجب، روزه‌دار باید از دود‌های انواع دخانیات خودداری نماید و درصورت اضطرار، وجوب روزه ساقط نیست.[36]

غذاخوردن و نشستن بر سر سفره‌ای که در آن شراب می‌خورند

پرسش: سفره‌اى که بر سر آن شراب مى‌خورند، نشستن کنار آن و خوردن از آن سفره -هرچند غذاى حلال باشد- چه حکمی دارد؟

پاسخ: در فرض سؤال، حرام است. [37]

تهیه و آماده‌کردن مواد مخدر

پرسش: آماده‌کردن و تهیۀ مواد مخدّر اعم از اینکه از مواد طبیعی باشند یا از مواد مصنوعی چه حکمی دارد؟

پاسخ: جایز نیست.[38]

تبدیل خمر و الکل به سرکه

پرسش: اگر خمر و یا الکل به وسیلۀ علاجى تبدیل به سرکه شود، آیا آن سرکه پاک و حلال است یا خیر؟

پاسخ: میزان، تحققِ تبدیل به سرکه است، خواه خودبه‌خود تبدیل پیدا کند یا با علاج شیمیایى و مانند آن، همین که حقیقت سرکه تحقق پیدا کند، پاک و حلال است.[39]

سرکۀ حرارت‌دیده

پرسش: اگر در صنایع غذایی، سرکه حرارت دیده و بجوشد، نجس می‌شود؟

پاسخ: نجس نیست.[40]

منظور از نمازنداشتن شارب‌الخمر تا چهل‌روز

پرسش: آیا مقصود از این گفته که: «شارب خمر تا چهل‌روز نماز و روزه‏اش، نماز و روزه نیست»، این است که در این مدت بر او واجب نیست نماز بخواند و بعداً باید آن‌ها را قضا کند؟ یا اینکه مقصود جمع بین قضا و اداست و یا آنکه قضای آن‌ها بر او واجب نیست، بلکه ادا کافی است؛ ولی ثواب آن از نمازهای دیگر کمتر است؟

پاسخ: منظور این است که شرب خمر مانع از قبول نماز و روزه است، نه اینکه با شرب خمر وجوب اداى نماز و روزه ساقط شود و قضا واجب گردد یا جمع بین ادا و قضا لازم شود.[41]

حکم داروی مخلوط به الکل

پرسش: دارویى بنابر دستور پزشک به صورتم می‌زنم که داراى الکل است، ولى با دارویى دیگر محلول شده که قابل خوردن نیست؛ آیا این دارو نجس است؟

پاسخ: اگر مى‌‌دانید الکلى که در آن دارو به کار رفته از نوع خوراکى بوده و در اصل مایع و مسکر بوده، بنابر احتیاط آن دارو نجس است و اگر نمى‌‌دانید، پاک است.[42]

استثنائات «استعمال مسکرات»

مصرف مواد مخدر برای ضرروت پزشکی

پرسش: آیا معالجه و درمان بیماری با استعمال مواد مخدّر جایز است؟ و بر فرض جواز، آیا به‌طور مطلق جایز است یا فقط درصورتی جایز است که راه درمان منحصر به آن باشد؟

پاسخ: اگر درمان و معالجه به نحوی متوقف براستعمال مواد مخدّر باشد و این امر هم با تجویز پزشک مورد اطمینان صورت گیرد، اشکال ندارد.[43]

تنها صورت جواز تزریق الکل اتانول

پرسش: آیا می‌توان برای درمان مسمومیت، از الکل (اتانول) یا همان مشروبات الکلی به‌صورت تزریقی مصرف نمود؟

پاسخ: بنابر احتیاط واجب، استفاده از مسکرات به‌صورت تزریقی، فقط ‌در‌صورتی‌که درمان منحصر در آن باشد، به‌مقدار ضرورت جایز است.[44]

خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های متفرقۀ حرام[45]

«خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های متفرقۀ حرام»، در ثقلین

الف. در قرآن

<حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزیرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَ الْمَوْقُوذَةُ وَ الْمُتَرَدِّیَةُ وَ النَّطیحَةُ وَ ما أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ ما ذَکَّیْتُمْ وَ ما ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَ أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلامِ ذلِکُمْ فِسْقٌ ... فَمَنِ اضْطُرَّ فی‏ مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ>[46]

«[خوردن مواد ناپاک که تناسبى با جسم و روح شما ندارند] بر شما حرام شده‌است، [مانند] گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آنچه به نام غیرخدا کشته‏اند، و حیوان خفه شده، و آنچه به ضرب چوب و سنگ مرده، و آنچه به‌سبب پرت‌شدن از بلندى جان داده، و حیوانى که به ضرب شاخ حیوان دیگر از بین رفته، و حیوانى که درنده‏اى آن را کشته و از آن خورده، مگر آنچه را که در آستانۀ مرگ، قابل تزکیه بوده و شما به دستور شرع تزکیه کرده‏اید، و نیز آنچه براى بت‏ها قربانى شده، و آنچه به‌وسیلۀ تیرهاى قمار سهم بندى مى‏کنید، بر شما حرام گشته‌است. این [امور] فسق و نافرمانى است. ... پس هر که در حال گرسنگى شدید بى‏آنکه مایل به گناه باشد [به خوردن مُحرّمات بیان شده‏] ناچار شود، [مى‏تواند به اندازۀ ضرورت از آن‌ها بهره گیرد]؛ یقیناً خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.»

ب. در روایات

«عَنْ دَاوُودَ بْنِ ‌فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی‌ عَبْدِ اللَّهِ{علیه السلام} قَالَ: کُلُّ ذِی نَابٍ مِنَ السِّبَاعِ وَ مِخْلَبٍ مِنَ الطَّیْرِ حَرَامٌ.»[47]

«داوودبن‌فرقد از امام صادق{علیه السلام} نقل کرد که فرمود: هر حیوان دارای دندان نیشی از بین درندگان و هر چنگال‌داری از بین پرندگان، حرام است.»

مصادیق آن‌ها

اکل و شرب چیز نجس

خوردن و آشامیدن چیز نجس حرام است.[48]

حیوانات حرام‌گوشت دریایی

پرسش: آیا خوردن خاویار و تخم ماهى‏هاى فلس‌دار و بى‏فلس جایز است و اگر حلال است، چنانچه ماهى در آب مرده باشد، چه حکمى دارد؟

پاسخ: خوردن خاویار و تخم ماهى فلس‌دار که تذکیه شده، مانع ندارد و نسبت به ماهى بى‌فلس و ماهى که تذکیه نشده (در آب مرده)، حرام است.[49]

استفاده از پودر ژلاتین

پرسش: استفاده از پودر ژلاتین که عموماً از خارج کشور وارد می‌شود، چه حکمی دارد؟

پاسخ: حلیت و حرمت ژلاتین دایرمدار موادی است که از آن‌ها تهیه می‌شود؛ ژلاتین گیاهی حلال است و ژلاتین تهیه شده از استخوان حیوان‌های حلال‌گوشت که ذبح شرعی نشده‌اند، حلال است و اما ژلاتین تهیه شده از پوست حیوان حلال‌گوشت که ذبح شرعی نشده، نجس و حرام است و ژلاتین تهیه شده از اجزای حیوانات حرام‌گوشت، حرام‌اند؛ و در‌هر‌صورت، اگر ژلاتین دارای قسم حلال و حرام باشد و شما ندانید آنچه می‌خواهید بخورید از کدام قسم می‌باشد، محکوم به حلیت است.[50]

خوردن و آشامیدن در ظروف طلا و نقره

خوردن و آشامیدن در ظرفی که از طلا و نقره ساخته شده، حرام است.[51]

 ظروف فلزی مخلوط با طلا ونقره

ظرف‌هایی که آب طلا یا نقره به آن داده شده و یا از فلزی که ساخته شده، قدری طلا یا نقره مخلوط دارد؛ به‌طوری‌که به آن ظرف طلا یا نقره نمی‌گویند، حکم ظروف طلا و نقره را ندارند.[52]

لکۀ خون درون تخم مرغ

پرسش: لکۀ خونی که گاهی در تخم مرغ یافت می‏شود، چه حکمی دارد؟

پاسخ: محکوم به طهارت است، ولى خوردن آن حرام است.[53]

خوردن غذای داخل دهان و مخلوط با خون

پرسش: گاهی اوقات هنگام غذاخوردن، داخل دهانمان را دندان می‌گیریم و دهانمان خون می‌آید؛ در این حال، اگر خون به غذا اصابت کند، آیا نجس می‌شود؟

پاسخ: بنابر احتیاط، از خوردن آن غذا اجتناب شود.[54]

قسمت‌های سوختۀ غذا

پرسش: خوردن قسمت‌های سوختۀ غذا، مانند قسمت سوختۀ نان و امثال آن چه حکمی دارد؟

پاسخ: فی‌نفسه حرام نیست؛ مگر اینکه ضرر قابل توجهی داشته باشد.[55]

ذبیحۀ اهل کتاب

پرسش: اگر کسی که سر حیوانی را می‌بُرد، مسلمان نباشد؛ ولی تمام شرایط ذبح را رعایت کند، حیوان پاک و خوردن آن حلال است؟

پاسخ: ذبح غیرمسلمان حلال نیست؛ هر چند سایر شرایط تذکیۀ شرعیه را مراعات کرده باشد.[56]

فراموشی در رو به قبله‌کردن حیوان هنگام ذبح

پرسش: الف. اگر کسی موقع بریدن سر حیوان به‌خاطر فراموشی یا ندانستن مسئله، آن را رو به قبله قرار ندهد، آیا حیوان حرام می‌شود؟

ب. اگر کسی که سر حیوان را می‌برد، به‌خاطر فراموشی نام خدا را نبرد، آیا حیوان حرام می‌شود؟ و اگر به جهت ندانستن مسئله مراعات نشده، حکم چیست؟

پاسخ: الف. حیوان حرام نمی‌شود و خوردن آن اشکال ندارد.

ب. اگر از روی فراموشی بوده اشکال ندارد؛ ولی اگر حکم مسئله را نمی‌دانسته، حرام می‌شود.[57]

فضلۀ موش در برنج

پرسش: اگر در برنج پخته شده فضلۀ موش پیدا شود، حکمش چیست؟

پاسخ: نجس و خوردن آن حرام است.[58]

احکام فرعی «خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های متفرقۀ حرام»

استفاده از غذای کسانی که خمس نمی‌دهند

پرسش: آیا مطلقا می‌توان با پولی که خمسش داده نشده، غذا خورد؟ اگر کسی که صاحب آن است، انسان را به ناهار و شام و... دعوت کند، چطور؟

پاسخ: در فرض سؤال، اشکالی ندارد و لکن با مهیابودن شرایط، وظیفه‌تان امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر است.[59]

استفاده از داروی حاوی سنگ و خاک

پرسش: برخی از داروهای طب سنتی از جنس سنگ‌های معدنی هستند و یا در ترکیبات آن مقداری خاک وجود دارد. خوردن این داروها چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر ضرر قابل توجهی نداشته باشد، اشکال ندارد.[60]

خورانیدن چیز نجس

خورانیدن آن بر کسی که از نجاست آن خبر ندارد، جایز نیست.[61]

فروش مواد غذایی حرام

پرسش: فروش غذاهایی که حاوی خرچنگ، صدف و ماهی‌های بدون فلس است به غیر‌مسلمانان چه حکمی دارد؟

پاسخ: فروش آن دسته از مواد غذایی که خوردن آن حرام می‌باشد، حرام و باطل است و پول و درآمد حاصل از آن‌ها نیز حرام می‌باشد؛ هرچند خریدار آن‌ها را حلال بداند.[62]

جداکردن یکبارۀ سر حیوان قبل از جان‌دادن

جداکردن سر حیوان قبل از خروج کامل روح از بدن، حرام است؛ ولی با این عمل، گوشت حیوان حرام نمی‌شود.[63]