غِنا و موسیقی حرام

«غنا و موسیقی حرام»، در ثقلین

الف. در قرآن

<و مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَــــری‌ لَهْوَ الْحَدیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِـــــذَها هُزُواً أُولئِـکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهینٌ>[1]

«و از مردم کسانی هستند که سخنان لهو و بیهوده را می‌خَرند [مانند غنای طرب‌آور، اشعار و گفتارهای رکیک، بهتان و غیبت‌سرایی، رمان‌ها و افسانه‌های فسادانگیز و غیره] تا جاهلانه (مردم را) از راه خداوند گمراه سازند و آن را به مسخره گیرند. آن‌ها عذابی خوارکننده خواهند داشت.»

ب. در روایات

1. «عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{علیه السلام}: ‏بَیْتُ الْغِنَاءِ لَا تُؤْمَنُ فِیهِ الْفَجِیعَةُ وَ لَا تُجَابُ فِیهِ الدَّعْوَةُ وَ لَا یَدْخُلُهُ الْمَلَکُ.»[2]

«زید شحام گوید: امام صادق{علیه السلام} فرمود: خانۀ غنا (خانه‌‌ای که در آن موسیقی حرام باشد) در آن از مصیبت و بلا ایمن نمی‌باشند و دعا در آن مستجاب نمی‌شود و فرشته در آن وارد نمی‌شود.»

2. «عن أبی عبدالله{علیه السلام}: الغِناءُ یورِثُ النِفاق وَ یَعقِبُ الفَقر.»[3]

«امام صادق{علیه السلام} می‌فرمایند: غنا، موجب نفاق و دورویی می‌گردد و فقر و نیازمندی به‌دنبال می‌آورد.»

معنا و حکم «غنا»

معنای غنا (معنای عرفی)[4]

معنای غنا در استعمالات رایج، آواز به‌نحو خاص است؛ آوازی که با زیروبم، قاعده و قانون و اسلوب خاصّی خوانده می‌شود که معادل فارسی آن «خوانندگی» است. «مُغنّی» یعنی خواننده؛ ولی به هر‌کسی که صدایش را بلند کند و آواز بخواند، خواننده نمی‌گویند.[5]

تعریف «غنای حرام»

غنا که عبارت است از آواز‌خوانی، ‌در‌صورتی‌که مُضلّ‌ عن سبیل‌ الله باشد، حرام است. بنابراین دو‌گونه غنا داریم: یک‌غنا، غنای حلال است که غیر لهویِ مضل است؛ یک‌غنا، غنای حرام است و آن عبارت است از غنای لهوی مضلّ.[6]

حکم آن

غنا از گناهان کبیره است.[7]

قیود مؤثر در «غنای حرام»

۱. مُلهی بودن: «لهو» عبارت است از آن چیزی ‌‌که انسان را سرگرم کند و از امری غافل نماید؛ البته نمی‌‌توان گفت: هر لهوی، حرام است؛ بلکه لهوی که موجب اِضلال مردم باشد، حرام است.

۲. اِضلال عن سبیل الله: «اضلال» به معنای گمراه شدن از صراط مستقیم است؛ اعم از انحراف از عقیده‌‌ یا عمل صحیح:

الف. اضلال اعتقادی: یعنی انسان را نسبت به معارف دینی دچار تردید و شبهه کند و حالت بی‌تفاوتی در انسان به وجود آورد که در بسیاری از مواردِ غنا، این معنا وجود دارد.[8]

ب. اضلال عملی (اضلال در عمل و در فروع): یعنی انسان را به محرّم وادارد یا در او حالت بی‌مبالاتی نسبت به گناه به وجود آورد.[9]

توضیحی پیرامون انواع «اضلال» در غنا

1. مضمون کلمات آن موجب گمراهی ‌‌شود؛ مانند اینکه مضمون آوازی، انسان را به شراب‌‌خواری یا بی‌‌حجابی بکشاند یا اینکه از عمل خیری باز ‌دارد یا موجب شود اعتقادات حق جایشان را به اعتقادات باطل دهد.

2. آهنگ به‌‌گونه‌‌ای باشد که انسان را به گناه وادارد؛ مثل آهنگی که اختصاص به رقص محرّم داشته باشد یا آوازی که انسان را به شهوت وادار می‌کند.

3. اوضاع و احوال و شرایط گوناگون دیگر موجب اضلال است؛ مثلاً در خواننده خصوصیّتی است که إلهاء عن سبیل‌ الله می‌کند.[10]

اقسام و مصادیق «غنا و موسیقی حرام»

رقص‌آور‌‌بودن

یکی از موارد واضحِ لهو مضلّ عن سبیل الله، صوتی است که شأناً[11] مرقِّص (رقص‌آور) باشد.[12]

غنا در مجلس عروسی

در حرمت غنا فرقی بین مجلس عروسی و غیرعروسی نیست؛ یعنی اگر در مجلس عروسی هم غنایی بخواند که «لهو مضلّ عن سبیل الله» باشد، این محرّم است.[13]

عدم تفاوت حکم بین انواع موسیقی

پرسش: آیا میان انواع موسیقى ها، از‌قبیل اصیل (سنتى)، کلاسیک، محلى، پاپ و...، تفاوتى در حکم هست؟

پاسخ: خیر؛ هیچ‌گونه تفاوتى میان آن‌ها در حکم نیست و معیار حرمت استماع موسیقى، طرب‌انگیزى و لهوى‌بودن آن است.[14]

غنا در تلاوت قرآن و مراثی

هر آوازی که لهوی باشد، محرّم است، چه در آواز مرثیه باشد، چه تلاوت قرآن و در‌مورد قرآن، حرمت آن مضاعف است؛ زیرا استخفاف و توهین به قرآن است.[15]

استماع غنا و نشستن در مجلس غنا

حضور در مجلس غنا و استماع غنا حرام است؛ حتّی اگر در آن مجلس هم حضور نداشته باشند.[16]

حرمت استماع غنا برای فردی که در او تأثیر نمی‌کند

پرسش: آیا گوش‌دادن به غنا در خانه جایز است؟ اگر در فردی تأثیر نداشته باشد، چه حکمی دارد؟

پاسخ: گوش‌دادن به غنا به‌طور مطلق، حرام است، چه در خانه به تنهایى شنیده شود و یا در حضور دیگران و چه در او تأثیر بگذارد یا خیر.[17]

حرمت سِماع (شنیدن) یا استماع (گوش‌دادن)؟

پرسش: آیا فقط گوش‌دادن به موسیقی، حرام است یا اینکه شنیدن آن هم حرام است؟

پاسخ: شنیدن غنا یا موسیقی لهوی حکم گوش‌دادن را ندارد؛ مگر در بعضی از موارد که شنیدن از‌نظر عرف، گوش‌دادن محسوب می‏شود.[18]

حکم صدای بانوان

پرسش: گوش‌دادن به صدای زن هنگامی که شعر و غیر آن را به‌صورت دکلمه می‏خواند؛ اعم از اینکه شنونده، جوان باشد یاخیر، مذکر باشد یا مؤنث، چه حکمی دارد؟ و اگر آن زن از محارم باشد، حکم آن چیست؟

پاسخ: اگر صدای زن به‌صورت غنا نباشد و گوش‌دادن به صدای او هم به قصد لذت و ریبه نباشد و مفسده‏ای هم بر آن مترتّب نگردد، اشکال ندارد و فرقی بین موارد فوق نیست.[19]

آوازخواندن زن براى شوهر

آوازخواندن زن برای شوهر اشکال ندارد، مگر اینکه غنا یا همراه با موسیقی حرام باشد.[20]

گوش‌دادن به تک‌خوانی زن

پرسش: آیا گوش‌دادن به صدای خوانندۀ زنی که تک‌خوانی می‌کند، برای مرد نامحرم حرام است؟

پاسخ: از گوش‌دادن به آن که معمولاً مفسده دارد، اجتناب شود.[21]

موسیقی، برای تحریک شهوت زوجین

پرسش: آیا زن و شوهر به جهت تمایل به یکدیگر و افزایش شهوت، مى توانند به موسیقى لهوى گوش فرا دهند؟

پاسخ: گوش‌دادن به موسیقى حرام، جایز نیست و صرف افزایش تمایل به همسر، مجوّز شرعى براى استماع آن محسوب نمى شود.[22]

حکم نوازندگى و استفاده از آلات موسیقی

اگر با آلات موسیقی، صوت «لهوی مضلّ عن سبیل الله» نواخته شود که موجب انحراف فکری و عقیدتی یا افتادن در گناه شود که به اصطلاح ضلالت عملی است -مثل صدایی که تحریک شهوت کند یا انسان را از عمل واجب غافل ‌کند-، این موسیقی حرام است.

معیار در حرمت موسیقی، لهوی مُضل‌بودن است؛ اما باتوجه به اینکه معمولاً آنچه مناسب مجلس لهو است، صوت لهوی است؛ بنابراین می‌توان گفت: صوت لهوی یا -به تعبیر دیگر- صوت مناسب مجالس لهو، اگر از سازها تولید شود، حرام است؛ البته تشخیص آن با عرف است.[23]

معیار جواز غنا برای کودکان

پرسش: شرایط بچه‌ای که می‌تواند غنا بخواند و گوش بدهد، چیست؟ باید چندساله باشد؟ به سن بلوغ رسیده باشد یا ممیّز باشد؟

پاسخ: اگر کودکی که هنوز از‌نظر شرعی بالغ و مکلف نشده، عمل حرامی (مثل غنا) مرتکب شود، -اگرچه در آیندۀ او تأثیرگذار است- ولی گناه برای او نوشته نشده و عقاب نمی‌گردد. (شرایط سه‌گانۀ بلوغ هم در جای خود ذکر ‌شده‌است.) بنابراین سزاوار است او را از این کار بازداشت و نیز تشویق بزرگ‌ترها برای انجام حرام (غنای حرام) محل اشکال است.[24]

احکام فرعی «غنا و موسیقی حرام»

معیار در حرمت، اِضلال شأنی (نه فعلی)

گاهی آوازی برای کسی مُضِلِّ عن سبیل‌ الله است، امّا برای دیگری نه؛ چراکه ممکن است تقوا و مراقبتش زیاد باشد و این چیزها در او اثر نگذارد یا اینکه زیاد شنیده و برایش عادی شده باشد؛ یعنی برای او مهیّج و محرک نباشد یا به‌دلیل دیگری باشد. بنابراین افراد مختلف‌‌اند؛ در شمول حرمت نسبت به این دوشخص و بین این دوحالت تفاوتی نیست. نمی‌توان گفت که اضلال در‌مورد کسی که فعلاً تحقّق پیدا می‌کند، حرام و در‌مورد کسی که فعلاً تحقّق پیدا نمی‌کند، حلال است.[25]

مرجع برای تشخیص غنا

مرجع برای تشخیص مصداق غنای حرام از غیر حرام، با عرف است. (یعنی بعد از آنکه به این نتیجه رسیدیم که غنای محرّم عبارت است: از غنای «لهوی مضلّ عن سبیل الله»، تشخیص مصداق خارجیِ آن و اینکه آیا این آوازی که اجرا می‌شود، «لهو مضلّ عن سبیل الله» است یا نه، امری عرفی است.)[26]

حکم شرکت در مجلس غنا

پرسش: شرکت در مجالسى که موسیقى و ترانۀ مبتذل پخش مى کنند ـ در حالى که تذکر‌دادن فایده نداردـ چگونه است؟

پاسخ: شرکت در مجالسى که باعث استماع موسیقى حرام و یا تأیید گناه مى گردد، جایز نیست؛ مگر آنکه بتواند نهى‌ازمنکر کند.[27]

عدم قدرت بر ترک مجلس غنا

پرسش: من دانش‌آموز هستم؛ گاهی اوقات در کلاس هنر آهنگ گذاشته می‌شود و من نمی‌توانم کلاس را ترک کنم؛ حکم آن چیست؟

پاسخ: ...اگر موسیقی از نوع حرام باشد، با تحقق شرایط نهی‌ازمنکر، بر شما بیشتر از نهی زبانی از منکر واجب نیست و ‌در‌صورتی‌که مؤثر واقع نشود، واجب است که از گوش‌دادن به غنا و موسیقی حرام اجتناب کنید و اگر به طور غیرارادی صدای موسیقی حرام و غنا به گوش شما برسد، چیزی بر شما نیست.[28]

شرط نهی‌ازمنکر و جلوگیری از رواج غنا

پرسش: گاهی از رادیو و تلویزیون آهنگ‌هایی پخش می‏شود که به نظر من مناسب با مجالس لهو و فسق هستند، آیا بر من واجب است که از گوش‌دادن به آنها خودداری نموده و دیگران را هم از آن منع کنم؟

پاسخ: اگر آن‌ها را از نوع موسیقی لهوی مضل عن سبیل الله و مناسب با مجالس لهو می‏دانید، جایز نیست به آنها گوش دهید، ولی نهی دیگران از باب نهی‌ازمنکر منوط به این است که احراز نمایید که آنان هم آهنگ‌های مزبور را از نوع موسیقی حرام می‏دانند.[29]

تعلیم و تعلّم غنا

تعلیم و تعلم غنا، به معنای فراگیری قواعد آن، حرام نیست، مگر اینکه آنچه اجرا می‌کند، مضلّ عن سبیل الله باشد که این مطلب مربوط به فراگیری دستگاه‌‌ها نیست؛ بلکه مربوط به ایجاد آهنگ‌‌هاست.[30]

پخش موسیقی در مسجد

واضح است که مسجد جایگاه شرعی خاصی دارد؛ لذا اگر پخش موسیقی در آن مُنافی با حرمت مسجد باشد، حرام است؛ حتی اگر موسیقی غیرلهوی باشد.[31]

مراسم شعرخوانی در مسجد

شعرخوانی در مساجد برای غیر موعظه و امثال آن، مکروه است.[32]

حکم ساخت، نگهداری، معامله و... آلات موسیقی

اگر آلات لهو از آلات مشترک بین موسیقی محلّل و محرّم است، ساختن آن‌ها حرام نیست. در جایی که قصد و یا شرط استفادۀ حرام از آن باشد، در این صورت معامله، حرام و باطل است.

خرید‌و‌فروش این آلات و سایر معاملات هم تابع همین مطلب است؛ یعنی چنانچه به عنوان آلات مشترک فروخته می‌شود، مثل بقیۀ آلات مشترک بین محرّم و محلّل است که اگر شرط استفادۀ حرام یا قصد استفادۀ حرام در آن نیست، اشکال ندارد؛ ولی اگر می‌داند که استفادۀ حرام خواهد شد، ‌در‌صورتی‌که این بیع، اعانت و کمک بر آن محسوب شود، حرام است.[33]

تکثیر نوار و سی‌دی غنا و اجرت آن

پرسش: آیا گرفتن اجرت برای تکثیر نوارهای صوتی که محتوی امور حرامی هستند، جایز است؟

پاسخ: هر نوار صوتی که گوش‌دادن به آن، حرام است، تکثیر و گرفتن اجرت برای آن هم جایز نیست.[34]

ملاک‌نبودن مجوّز وزارت ارشاد و امثال آن

پرسش: آیا صرف مجوز وزارت ارشاد، مجوز شرعی برای موسیقی و استماع آن می‌شود؟

پاسخ: جواز گوش‌دادن به نوارها منوط به تشخیص خود مکلّف است که اگر تشخیص دهد مشتمل بر غنا و موسیقی «لهوی مضلّ عن سبیل اللّه» و مناسب با مجالس عیش و نوش و خوش‌گذرانی و همچنین مطالب باطل نیست، گوش‌دادن به آن اشکال ندارد؛ بنابراین، تجویز آن توسط سازمان تبلیغات اسلامی و یا هر مؤسسۀ اسلامی دیگر، به تنهایی دلیل شرعی برای مباح‌بودن آن نیست و به‌کارگیری آلات موسیقی در موسیقیِ لهویِ مناسب با مجالس لهو و گناه جایز نمی‌باشد؛ ولی استفادۀ حلال از آن‌ها برای اهداف عقلایی اشکال ندارد و تشخیص مصادیق هم موکول به نظر خود مکلّف است.[35]

ترویج غنا

هر چیزی که پدیدۀ موسیقی را در جامعه رایج و آن را عادی‌سازی کند، ترویج محسوب می‌شود. باتوجه‌به اینکه در زمان ما موسیقی لهوی [حرام] بر غیر‌لهوی غلبه دارد، باید جلوی ترویج آن را گرفت؛ زیرا وقتی این امر در جامعه رواج پیدا کرد، حرام نیز در جامعه گسترش می‌یابد.

اگر زمانی رسید که موسیقی حرام مطلقاً در جامعه وجود نداشت، یعنی موسیقی‌دان‌های متدیّنی پرورش یافتند که آثار هنری آن‌ها غیر لهوی و حلال، بلکه «مقرّب الی الله» شد، آن وقت تشکیل آموزشگاه و نمایشگاه اشکال ندارد؛ اما امروز این‌گونه نیست و وضع موسیقی کشور، نامطلوب است؛ یعنی موسیقی لهویِ مُضل بر موسیقی غیر لهوی، غلبه دارد. بنابراین، در این شرایط ترویج موسیقی، جایز نیست.[36]

حکم شنیدن موسیقی مشکوک

اگر نمی‌دانیم این آوازی را که آوازخوان می‌‌خواند، مصداق غنای لهوی مضلّ است یا نه، بنا را بر حلّیت غنا می‌‌گذاریم.[37]

یکی از استثنائات «غنا و موسیقی حرام»

افتادن به عسروحرج

پرسش: اگر در شرایطی واقعاً درصورت ترک مجلس و فضای گناه (از جمله مجلس غنا) انسان به عسر و حرج جدی بیفتد، می‌تواند بنشیند؟ (مثلا در وسیلۀ نقلیه‌‌ای که راننده‌اش موسیقی حرام گذاشته و انسان می‌داند که اصلا راننده به تذکرش گوش نمی‌کند و یا حتی با تذکر او راننده ممکن است او را در جاده و... رها کند و امثال آن.)

پاسخ: در فرض سؤال، اگر پیاده‌شدن از ماشین باعث عسر‌و‌حرج است، واجب نیست پیاده شوید؛ ولی واجب است به غنا گوش ندهید؛ هر‌چند به گوش شما بخورد و آن را بشنوید.[38]

رقص

«رقص»، در روایات

«عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ{علیه السلام} قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{صلوات الله علیه}‏: «أَنْهَاکُمْ عَنِ الزَّفْنِ‏ وَ….»[39]

«سکونی از حضرت صادق{علیه السلام} در روایتی از پیامبر اکرم{صلوات الله علیه} نقل می‌کند که آن حضرت{صلوات الله علیه} فرمود: من شما را از رقص و ... نهی می‌کنم.»

معنا «رقص»

رقص عبارت است از حرکاتی که بر اساس لعب و بازی به اندام می‌دهند؛ لذا اگر بر اساس لعب نباشد، بلکه براساس نظمِ دارای غایت و هدف باشد، رقص نیست؛ (مثل اجرای کاتا در ورزش‌های رزمی یا حرکات ژیمناستیک یا نرمش‌های زورخانه‌ای که اگرچه زیباست، اما رقص نیست؛) بنابراین مقوّم مفهوم رقص، لعب‌بودن حرکات است.[40]

حکم آن

هر رقصی حرام نیست، بلکه آن رقصی که مظهر لهو است، حرام است.[41]

اقسام و مصادیق «رقص لهوی»

رقص زن برای زن

تبدیل‌کردن جلسۀ عروسی یا غیرعروسی زنانه به جلسۀ رقص، به‌گونه‌ای که یکی پس از دیگری بلند شود و مفصلاً برقصد، این محل اشکال است. لذا احتیاط واجب، این است که این نوع رقص انجام نگیرد؛ حتّی در مجالس زنانه. (آنجایی که مستلزم حرام یا مهیج شهوت یا در مقابل نامحرم باشد، بحث دیگری است؛ چه زن در بین زنان، چه مرد در بین مردان) پس، از مواردی که اثر لهویت در آن بارز می‌باشد، این است که در مجلس زنانه در رقصیدن زنان اغراق کنند، به‌طوری‌که مجلس را به مجلس لهو تبدیل کنند، این محل اشکال است و به احتیاط واجب حرام است.[42]

رقص مرد برای مرد

لهویت رقصیدن مرد در مقابل مرد روشن‌تر است؛ چون رقص زن در مجالس زنانه متعارف است؛ (به‌خصوص در مجالس عروسی که خیلی جنبۀ لهویت آن محسوس نیست؛) اما رقصیدن مرد در بین مردان از مصادیق لهو است... .[43]

رقص برابر محرم و نامحرم

پرسش: رقص مردان در برابر زنانی که از محارم آنان هستند و همچنین رقص زنان در برابر مردانی که از محارم آنان هستند، اعم از این‌که سببی باشند یا نسبی، چه حکمی دارد؟

پاسخ: در رقص حرام فرقى بین مرد یا زن نیست و همچنین فرقى نمى‏کند که در برابر محرم باشد یا در برابر نامحرم.[44]

رقص مستلزم حرام و مهیّج شهوت

رقصی که مستلزم حرام یا مهیّج شهوت یا در مقابل نامحرم باشد، حرام است.[45]

رقص زنان برای مردان در مجالس روستایی

پرسش: رقص زنان در برابر مردان در مجالس عروسی روستایی که آلات موسیقی در آن‌ها به‌کار می‏رود چه حکمی دارد؟ و تکلیف ما در برابر آن چیست؟

پاسخ: رقص زنان در برابر بیگانگان و همچنین هر رقصى که موجب مفسده و برانگیخته ‌شدن شهوت گردد، حرام است و به‌کارگیرى آلات موسیقى و گوش‌دادن به آن‌ها هم اگر به‌صورت لهوى و مضل عن سبیل الله باشد، حرام است و وظیفۀ مکلّفین در این موارد، نهى‌ازمنکر است.[46]

رقص محلی

پرسش: رقص محلی مرد برای مرد و زن برای زن و یا مرد در بین زنان و زن در بین مردان، چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر عرفاً رقص محسوب شود، حکم رقص را دارد.[47]

مبارزۀ نمایشی با عصا

پرسش: آیا مبارزۀ نمایشی با عصا در عروسی‏ها جایز است؟ اگر همراه آن آلات موسیقی به‌کار روند چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر به‌صورت بازى ورزشى-تفریحى باشد و در آن خوف خطر بر جان انسان نباشد، فى‏نفسه اشکال ندارد؛ ولى به‌کارگیرى آلات موسیقى به‌نحو لهوى و مضل عن سبیل الله، به‌هیچ‌وجه جایز نیست.[48]

احکام فرعی «رقص»

ترک مجلس رقص

تَرک آن مجلس به عنوان اعتراض بر کار حرام، چنانچه مصداق نهی‌ازمنکر محسوب شود، واجب است.[49]

حضور در مجلس عروسی

پرسش: حضور در مجالس عروسی چه حکمی دارد؟ آیا بر حضور در مجلس عروسی که خالی از رقص نیست، عنوان «الداخلُ فی عَملِ قومٍ فَهُو مِنهم»، صدق می‏کند و لذا ترک آن مجلس واجب است یا اینکه حضور در آن مجلس بدون شرکت در رقص و مراسم دیگر، اشکال ندارد؟

پاسخ: اگر مجلس به گونه‏ای نباشد که عنوان مجلس لهو و حرام و معصیت بر آن صدق کند و حضور در آن مفسده‏ای نداشته باشد، حضور و نشستن در آن، ‌در‌صورتی‌که عرفاً تأیید عملی که جایز نیست، محسوب نشود، اشکال ندارد.[50]

پرسش: اگر رفتن به عروسی به‌ خاطر احترام به عادت‌های اجتماعی باشد، آیا به علت احتمال وجود رقص اشکال شرعی دارد؟

پاسخ: اصل شرکت در عروسی‏‌هایی که احتمال رقص در آن‌ها وجود دارد تا زمانی که به عنوان تأییدِ مرتکب کار حرام محسوب نشود و موجب ابتلا به حرام هم نشود، اشکال ندارد.[51]

ایجاد مراکز آموزش رقاصی

ایجاد مراکز تعلیم و ترویج رقص با اهداف نظام اسلامى منافات دارد.[52]

تماشای فیلم رقص

پرسش: آیا نگاه‌کردن به فیلم رقص گناه دارد؟

پاسخ: اگر حاوی تصاویر مستهجن بوده و یا نگاه به قصد لذت باشد و یا خوف مفسده و گناه در میان باشد، جایز نیست.[53]

تماشای رقص جمعی مردان یا خردسالان

پرسش: مشاهدۀ رقص دسته‏جمعی مردان و رقص دختران خردسال از تلویزیون و غیر آن چه حکمی دارد؟

پاسخ: نگاه‌کردن به آن، اگر موجب تحریک شهوت شود و یا باعث تأییدِ فرد گناه‌کار و تجّری او و یا ترتّب فساد گردد، جایز نیست.[54]

حکم شاباش

دریافت شاباش، اگر در مقابل رقص حرام باشد، جایز نیست و باید آن پول‌ها به صاحبانش برگردانده شود وگرنه فی نفسه اشکال ندارد.[55]

رقص زوجین برای یکدیگر

اگر رقص زن براى شوهرش یا برعکس، همراه ارتکاب حرامى نباشد، اشکال ندارد.[56]

رقص کودک نابالغ

پرسش: رقص کودک ممیّز در مجالس زنان یا مردان، اعم از اینکه پسر باشد یا دختر، چه حکمی دارد؟

پاسخ: کودک غیربالغ -چه پسر و چه دختر- تکلیفى ندارد؛ ولى سزاوار نیست افراد بالغ او را تشویق به رقص کنند.[57]