احکام گناهان، بنا بر فتاوای حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی > احکام گناهان مربوط به «لهوولعب» (موسیقی حرام، رقص و قمار) غِنا و موسیقی حرام
«غنا و موسیقی حرام»، در ثقلین
الف. در قرآن
<و مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَــــری لَهْوَ الْحَدیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِـــــذَها هُزُواً أُولئِـکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهینٌ>[1]
و از مردم کسانی هستند که سخنان لهو و بیهوده را می‌خَرند [مانند غنای طرب‌آور، اشعار و گفتارهای رکیک، بهتان و غیبت‌سرایی، رمان‌ها و افسانه‌های فسادانگیز و غیره] تا جاهلانه (مردم را) از راه خداوند گمراه سازند و آن را به مسخره گیرند. آنها عذابی خوارکننده خواهند داشت.
ب. در روایات
- «عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{علیه السلام}: بَیْتُ الْغِنَاءِ لَا تُؤْمَنُ فِیهِ الْفَجِیعَةُ وَ لَا تُجَابُ فِیهِ الدَّعْوَةُ وَ لَا یَدْخُلُهُ الْمَلَکُ.»[2]
«زید شحّام گوید: امام صادق{علیه السلام} فرمود: خانۀ غنا (خانه‌‌ای که در آن موسیقی حرام باشد) در آن از مصیبت و بلا ایمن نمی‌باشند و دعا در آن مستجاب نمی‌شود و فرشته در آن وارد نمی‌شود.»
- «عن أبی عبدالله{علیه السلام}: الغِناءُ یورِثُ النِفاق وَ یَعقِبُ الفَقر.»[3]
«امام صادق{علیه السلام} می‌فرمایند: غنا، موجب نفاق و دورویی می‌گردد و فقر و نیازمندی به‌دنبال می‌آورد.»
معنا و حکم «غِنا»
کلیّۀ صداها و آهنگهایى که مناسب مجالس لهو و فساد است، حرام و غیرآن، حلال است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود.[4]
منظور از «مجالس لهو»
مجالسى است که براى عیّاشى و هوسرانى و بىبندوبارى تشکیل شده‌است و به‌تعبیر دیگر به مجالسى گفته مىشود که در نزد عرف متشرّعه و متدیّن مجلس گناه محسوب شود؛ موسیقىهاى مناسب آن حرام است، هرچند در مجلسِ عادى نواخته شود یا بهصورت فردى باشد.[5]
منظور از «عرف»، در تعریف غنا
پرسش: اساساً ملاک و مناط تشخیص موسیقى حرام با چه کسانى است؟ اگر با عرف است، کدام عرف؛ عرف مؤمنین و متشرّعین یا عرف موسیقىدانان و آهنگ‌سازان یا عرف کارشناسان فرهنگى جامعه یا عرف علما و اندیشمندان یا عرف فقها و مفتیان؟
پاسخ: در اینگونه موارد باید به عرف عام متدیّن مراجعه کرد که تشخیص دهند کدام آهنگ و صوت مناسب مجالس لهو و فساد است و کدام نیست. علما و فقها نیز در اینگونه موارد به چنین عرفى رجوع مىکنند.[6]
اقسام و مصادیق «غنا و موسیقی حرام»
حرمت غنا درصورت عدم خروج فرد از حالت طبیعی
پاسخ: معیار، افراد و اشخاص نیستند؛ بلکه کلیّۀ آهنگهاى متناسب با مجالس لهو و فساد براى همه حرام است؛ خواه انسان را از حالت طبیعى بیرون ببرد یا نبرد.[7]
نواختن آهنگ بدون آلات موسیقی مرسوم
پرسش: برخى از خانمها معتقدند که نواختن آهنگ با سازهاى بدون حلقه و نیز با ظروفى مانند قابلمه و سطل و مانند آن اشکال ندارد؛ آیا نواختن آهنگ با این وسایل در مجالس عروسى زنانه جایز است؟
پاسخ: هرگاه با این وسایل، آهنگهایى مانند وسایل موسیقى نواخته شود، جایز نیست؛ امّا اگر همانند آن آهنگها نباشد، مانعى ندارد.[8]
عدم تفاوت حکم موسیقی در عروسی و غیرآن
پرسش: آیا حکم جواز غنا در مجلس زفاف و عروسى، در مجلس شب عقد نیز جارى است؟
پاسخ: تفاوتى بین شب عقد و عروسى و سایر شبها نیست و آهنگها و موسیقىهاى مناسب مجالس لهو و فساد، درهرحال حرام است.[9]
عدم تفاوت بین موسیقی سنتی و غیرسنتی
پرسش: حکم موسیقى سنّتى و غیرسنّتى چیست؟
پاسخ: آهنگهایى که مناسب مجالس لهو و فساد است، حرام میباشد و غیر آن اشکالى ندارد.[10]
ملاک‌نبودن مجوّز ارشاد
پرسش: گوشدادن به موسیقى تند در نوارهاى جدید که از طرف ارشاد تکثیر مىشود، چه حکمى دارد؟
پاسخ: همانگونه که گفته شد، کلیّۀ صداها و آهنگهایى که مناسب مجالس لهو و فساد است، حرام و غیرآن حلال است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود و فرقى میان نوارهایى که از طرف ارشاد پخش مىشود و غیرآن نمىباشد.[11]
حکم استماع موسیقی از تلویزیون
پرسش: بعضى از موسیقىهاى تلویزیون همان موسیقى غربى است که تنها آوازش برداشته شده‌است. پخش و گوشدادن به آن چه صورت دارد؟
پاسخ: اگر در محیط ما نیز جزو موسیقى مناسب مجالس لهو و فساد حساب شود، حرام است.[12]
پرسش: بعضى از اهل خبره مىگویند: برخى از موسیقىهاى رادیو و تلویزیون، موسیقى رقص است. خریدوفروش نوار آنها و استماع آن چه صورت دارد؟
پاسخ: درصورتىکه این امر ثابت شود، جایز نیست.[13]
شنیدن بیاختیاری موسیقی حرام
پرسش: شنیدن صداى نوار ترانه که از منزل همسایگان یا در وسیلۀ نقلیّه دیگران از‌قبیل تاکسى به گوش مىرسد و مجبور به استماع آن هستیم، چه حکمى دارد؟
پاسخ: درصورتىکه عمداً گوش ندهید، حرام نیست؛ ولى وظیفه امربهمعروف و نهىازمنکر را در آنجا که احتمال اثر دارد، نباید فراموش کنید.[14]
حکم شنیدن موسیقی مشکوک
پرسش: آیا هر نوع موسیقى حرام است؟ حکم آن در موارد مشکوک چیست؟
پاسخ: کلّیّه صداها و آهنگهایى که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام و غیرآن جایز است و در مصادیق مشکوک اصل برائت است و احتیاط مستحب اجتناب است.[15]
روضه‌خوانی توسط خواننده و استفاده از سیستم مجالس لهو در عزا
پرسش: کسی که در مجالس عروسی می‌خواند، آیا میتواند برای مجالس روضه نیز بخواند؟ یا استفاده از سیستم صوتی مجالس لهو برای مجلس عزا جایز است؟
پاسخ: این کار مانعی ندارد؛ اما لازم است از اعمال گذشتۀ خود بهصورت جدی توبه نموده و از آن فاصله بگیرد و توبۀ حقیقی آن است که انسان بهطور جدی از گناهان خود پشیمان باشد و آنها را کاملاً ترک کرده و با اعمال نیک آینده، گذشته را جبران کند. در این صورت ان شاء الله مشمول بخشش الهی واقع خواهد شد.2. استفاده از آن وسایل برای مراسم عزاداری مانعی ندارد.[16]
نوازندگی موسیقی توسط زن در کنسرت
پرسش: نوازندگی موسیقی توسط زن در دانشگاه در کنسرتی که پسران هم باشند، چه حکمی دارد؟
پاسخ: جایز نیست.[17]
حکم صدا و خوانندگی زن
فرقى در حرمت غنا میان مرد و زن نیست؛ ولى خوانندگى نوع مباح براى زنان در صورتى جایز است که مجلس مخصوص به جنس خودشان باشد؛ خواه دسته‌جمعى بخوانند یا به تنهایى.[18]
پرسش: گوشدادن به آواز زن نامحرم براى مرد درصورتىکه اشعار مذهبى بخواند و موجب مفسده هم نباشد، چه حکمى دارد؟
پاسخ: اشکال دارد.[19]
حکم قرآن‌خواندن زن نامحرم
پرسش: اگر زن با صوت، قرآن بخواند، آیا مرد نامحرم مىتواند به آن گوش دهد؟ آیا در این مورد تفاوتى بین نوار و غیر آن هست؟
پاسخ: درصورتىکه زن بهطور ساده قرآن بخواند، مانعى ندارد؛ ولى اگر با آهنگ یا صداى زیبا بخواند، گوشدادن مرد اجنبى جایز نیست؛ و نوار و غیر‌نوار فرقى نمىکند.[20]
زن با صدای کودکانه
پرسش: حکم شنیدن آهنگهایی که از برنامۀ کودک پخش میشود که زنی با صدای کودکانه خوانده است، چیست؟
پاسخ: درصورتیکه آهنگ مناسب مجالس لهو و لعب نباشد، اشکالی ندارد؛ مگر اینکه مفسدۀ خاصی داشته باشد.[21]
حکم گوشدادن به تقلید صدای زن
پرسش: گوشدادن به کسی که صدای زن را تقلید میکند، چه حکمی دارد؟
پاسخ: درصورتیکه منشأ فسادی باشد، اشکال دارد.[22]
معیار جواز غنا برای کودکان
پرسش: شرایط بچهای که میتواند غنا بخواند و گوش بدهد، چیست؟ باید چندساله باشد؟ به سن بلوغ رسیده باشد یا ممیز باشد؟
پاسخ: معیار برای خواندن یا شنیدن در مسئلۀ فوق غیرمکلف و غیر‌بالغ‌‌بودن است.[23]
خواندگی زن برای همسرش
پرسش: آوازخواندن زن براى زنان و براى شوهرش چه بهصورت غنا و چه بدون غنا، چه حکمى دارد؟
پاسخ: براى شوهرش و براى سایر زنان بدون غنا و بدون آهنگهاى مناسب لهو و فساد، اشکال ندارد.[24]
هم‌خوانی زنان با مردان
پرسش: خواندن مختلط زن و مرد با همدیگر چه حکمی دارد؟
پاسخ: درصورتیکه صدای بانوان در صدای مردان محو شود و صدا و آهنگ سرود، مناسب مجالس لهو و فساد نباشد، اشکالی ندارد؛ در‌غیر‌این‌صورت، جایز نیست.[25]
مداحی زنان
پرسش: مرثیهخوانى و یا مداحى زنان با بلندگو، بهطورى‌که هر شنوندهاى را جذب مىکند، چه صورت دارد؟
پاسخ: جایز نیست.[26]
تلاوت قرآن همراه با آهنگ
پرسش: آیا تلاوت قرآن بهصورت سرود و همراه با آهنگ جایز است؟
پاسخ: جایز نیست.[27]
دفزدن در مجالس عروسی
دف به‌هرحال، جزو آلات موسیقی است و چنانچه جزو آن دسته از آلات موسیقی که غالبا با آن، آهنگ‌های مناسب مجالس لهو و فساد نواخته میشود، باشد، جایز نیست و در غیر آن، اشکالی ندارد که تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف، یعنی افراد فهمیدۀ متدین، ممکن خواهد شد.[28]
گوشدادن مردم ملاک جواز نیست
پرسش :منظور از عرف در حکم موسیقی چیست؟ آیا با استناد به اینکه اکثر جوان‌ها موسیقی‌های شاد، گوش می‌کنند، ترانه‌های غیرمجاز، حلال میشود؟
پاسخ: عرف، یعنی افراد فهمیده و متدین از توده‌های مردم و گوشدادن به موسیقی حرام، باعث حلال‌شدن آن نخواهد شد.[29]
احکام فرعی «غنا و موسیقی حرام»
حکم شرکت در مجالس عروسی و مانند آن
پرسش: شرکت در عروسى یا مجالس دیگر که انسان مىداند در آن رعایت شئونات اسلامى نمىشود (از‌قبیل اختلاط زن و مرد، رقص و پایکوبى، استفاده از نوارهاى موسیقى و مانند آن)، چه حکمى دارد؟
پاسخ: شرکت در مجالس گناه، حرام است.[30]
پرسش: متأسّفانه غالب مجالس عروسى در زمان ما براى مؤمنین مشکلساز شده‌است؛ به گونهاى که رفتن به مجلس عزا براى آنها، خوشایندتر از شرکت در چنان مجالس شادى است! حال، اگر شخصى مجبور باشد، در مجلس عروسى که آلوده به گناهانى همچون موسیقى حرام و رقص و مانند آن است، شرکت کند و در اطاقى که این گناهان انجام مىشود، نرود؛ بلکه در اطاق مجاور که صداى سازوآواز مىآید باشد، آیا مرتکب گناه شده‌است؟ همچنین اگر در تالارى باشند که در یک‌قسمت موسیقى و رقص هست و او در قسمت دیگرى است، ولى صداى موسیقى را مىشنود، چه حکمى دارد؟
پاسخ: اگر در محل جداگانهاى باشد که دو‌مجلس محسوب شود، اشکالى ندارد؛ ولى عمداً به موسیقى حرام گوش ندهد، هرچند بىاختیار به گوشش برسد.[31]
وظیفۀ عروس و دامادِ مخالف با غنا
پرسش: عروس و داماد، مخالف موسیقى و رقص هستند. اگر بقیه انجام مى‌دهند، چه حکمى دارد؟
پاسخ: درصورتیکه آنها موافق نبوده و با زبان خوش نهىازمنکر کنند، مسئولیتى ندارند.[32]
حکم دعوت از مُطربان در عروسی و پول‌دادن به آنها
پرسش: متأسّفانه عدّه‌اى براى عروسى فرزندان خود از افرادى به نام «مُطرِب» که داراى ابزار و آلات موسیقى بوده و در عروسى‌ها ضمن آواز خواندن به رقص و پایکوبى نیز مىپردازند، دعوت به عمل مى‌آورند! با‌توجه‌به آثار منفى حضور مطربان، دعوت از چنین افرادى و پول‌دادن به آنها شرعاً چه حکمى دارد؟
پاسخ: دعوت‌کردن از مُطرب، حرام است و پول‌دادن به آنها گناه دیگرى است. علاقه‌مندان به اسلام و شیعیان اهل‌بیت اطهار؟عهم؟ بایستى از این اعمال پرهیز کنند.[33]
حکم یادگیری موسیقی
پرسش: یادگیرى موسیقى -اعم از خوانندگى یا نوازندگى- توسّط فرزندانمان (نوجوانان- جوانان- دختر یا پسر) چگونه است؟
پاسخ: یادگیرى نوع حرامش حرام است.[34]
حکم آموزش موسیقی توسط استاد نامحرم
پرسش: شرکت در کلاس موسیقی که استاد آن مرد نامحرم است چه حکمی دارد؟
پاسخ: شرکت در آن جایز نیست.[35]
استفاده از موسیقی در مسجد
پرسش: آیا مىتوان در ولادت امامان معصوم؟عهم؟ در مسجد نوار آهنگ مذهبى غیر حرام گذاشت؟
پاسخ: گذاشتن آهنگ مذهبى در مساجد و حسینیّهها مناسب نیست. از آن اجتناب کنید.[36]
استفاده از موسیقی که موجب ایذا میشود
پرسش: گذاشتن نوارهایى که موجب اذیّت همسایهها و مردم محل شود، چه حکمى دارد؟
پاسخ: جایز نیست و از گناه و ایذاى دیگران بایستى پرهیز کنید.[37]
حکم ساخت، نگهداری و معاملۀ آلات موسیقی
پرسش: تولید و خریدوفروش آلات و ابزار موسیقی چه حکمی دارد؟
پاسخ: آلات و ابزار موسیقى، آنچه مربوط به موسیقى حرام است؛ یعنى غالباً با آن موسیقى حرام نواخته میشود، تولید و خریدوفروش و ارائۀ تصویر آن در وسایل ارتباط جمعى حرام مى‌باشد؛ ولى آلات مشترکه یا آنچه غالباً موسیقى حلال با آن نواخته میشود، در جهات فوق اشکالى ندارد.[38]
پرسش: در حرمت خریدوفروش و استفاده از آلات موسیقى، آیا فرقى بین آلات مختصّه و مشترکه نیست؟
پاسخ: آرى؛ فرق است. فقط خریدوفروش آلات مختصّه یا آلاتى که غالباً براى حرام استفاده مىشود، حرام است.[39]
تکثیر صوت غنا و اجرت آن
پرسش: درآمدى که از رهگذر تکثیر و توزیع نوار و سى دى هاى موسیقى به‌دست‌مى آید، حلال است یا حرام؟
پاسخ: اگر نوار و سی دی مبتذل و لهوی باشد و یا حق تولید‌کنندۀ اصلی مراعات نشده باشد، کسب درآمد از این راه، حلال نیست.[40]
حکم شرعی استفاده از وسایل موسیقی
پرسش: حکم شرعى وسایل موسیقى از‌قبیل سه‌تار و سنتور و... که در مجالس لهو و لعب مانند مجالس عروسى از آنها استفاده نمىشود، چیست؟
پاسخ: ساختن و خریدوفروش هر‌گونه وسیلهاى که غالباً براى حرام از آن استفاده مىشود، حرام است و اگر وسیلۀ مشترک باشد، جایز است.[41]
موسیقى در محل کار
پرسش: من در مکانى کار مى کنم که صاحب آن همیشه به نوارهاى موسیقى مبتذل و حرام گوش مى دهد و من هم مجبور به شنیدن آن هستم. آیا این کار براى من جایز است یا خیر؟
پاسخ: گوشدادن به موسیقی لهوی حرام است؛ لذا باید با زبان نرم و ملایم صاحبکار را ارشاد کنید؛ اگر مؤثر واقع نشد، در اولین‌فرصت که کار دیگری پیدا کردید، آن محل را ترک نمایید.[42]
حکم گوشدادن به موسیقی در حین نماز
پرسش: آیا میتوان در حین نماز به موسیقی کلاسیک یا آرام گوش داد؟
پاسخ: این کار جایز نیست. نمازتان را در جایی خلوت که بتوانید حضور قلب داشته باشید، به‌جا آورید.[43]
آثار غالبی غنا
پرسش: موسیقى و غنا چه تغییر و تحوّل روحى و نفسانى در انسان مىگذارد؟
پاسخ: غالباً سبب بیگانگى از خدا و تحریک شهوات و آلودگى به مفاسد دیگر است؛ ولى حکم تابع این امور نیست،[44] همانگونه که حرمت شراب، تابع مست‌شدن نیست.[45]
استثنائات «غنا و موسیقی حرام»
شرکت ضروری در مجلس غنا، به مقدار ضرورت
پرسش: شرکت در مجالسى که موسیقى و ترانۀ مبتذل پخش مى کنند ـ درحالى‌که تذکر‌دادن فایده ندارد- چگونه است؟
پاسخ: شرکت در مجلس گناه حرام است؛ ولى چنانچه ضرورت داشته باشد، مى‌توانید به مقدار ضرورت شرکت کنید یا در قسمتهایى بنشینید که گناهى صورت نمىگیرد و مجلس گناه صدق نمىکند.[46]
افتادن به عسر و حرج
پرسش: اگر در شرایطی واقعاً درصورت ترک مجلس و فضای گناه (ازجمله مجلس غنا) انسان به عسر و حرج جدی بیفتد، میتواند بنشیند؟ (مثلا در وسیلۀ نقلیه‌‌ای که راننده‌اش موسیقی حرام گذاشته و انسان می‌داند که اصلا راننده به تذکرش گوش نمی‌کند و یا حتی با تذکر او، راننده ممکن است او را در جاده و... رها کند و امثال آن.)
پاسخ: در فرض پرسش، اگر ترک مجلس موجب عسر‌و‌حرج شدید شود، ترک آنجا واجب نیست؛ اما نباید گوش کند، هر چند صدا به گوش او برسد.[47]
استفاده برای ضرورت
پرسش: تجویز موسیقى براى بیمارانى که مبتلا به افسردگى هستند، چه حکمى دارد؟
[1]. لقمان، 6.
[2]. وسائل‌الشیعة، ج17، ص303.
[3]. همان، ص309.
[4]. احکام خانواده، سؤال 241.
[5]. استفتائات جدید، ج2، سؤال 704.
[6]. همان، سؤال 659.
[7]. پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، موسیقی.
[8]. احکام بانوان، سؤال 742.
[9]. استفتائات جدید، ج3، سؤال 463.
[10]. همان، ج1، سؤال 514.
[11]. همان، سؤال 533.
[12]. همان، ج1، سؤال 517.
[13]. همان، سؤال 518.
[14]. همان، ج2، سؤال 716.
[15]. همان، ج1، سؤال 520.
[16]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
[17]. پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، موسیقی.
[18]. همان.
[19]. استفتائات جدید، ج1، سؤال 526.
[20]. احکام بانوان، سؤال 717.
[21]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، موسیقی.
[22]. همان.
[23]. همان.
[24]. استفتائات جدید، ج1، سؤال 530.
[25]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات.
.[26] استفتائات جدید، ج2، سؤال 764.
[27]. همان، سؤال 532.
[28]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، موسیقی.
.[29] احکام خانواده، سؤال 244.
[30]. احکام بانوان، سؤال 752.
[31]. همان، سؤال 753.
2. احکام خانواده، سؤال 244.
[33]. استفتائات جدید، ج3، سؤال 461.
[34]. همان، ج2، سؤال 711.
[35]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، موسیقی.
[36]. استفتائات جدید، ج2، سؤال 705.
[37]. همان، سؤال 706.
[38]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، موسیقی.
[39]. استفتائات جدید، ج2، سؤال 707.
[40]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
[41]. استفتائات جدید، ج1، سؤال 525.
[42]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
[43]. پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، موسیقی.
[44]. یعنی اگر برای شخصی این حالات هم ایجاد نشود، باز آن غنا یا شرابخواری، حرمت دارد.
[45]. استفتائات جدید، ج2، سؤال 698.
[46]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
[47]. همان.