احکام گناهان، بنا بر فتاوای حضرت آیتالله العظمی مکارم شیرازی > احکام گناهان مربوط به «باورهای اعتقادی»
شرک و کفر
«شرک و کفر»، در ثقلین
الف. در قرآن
<إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ وَ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرى إِثْماً عَظیما>[1]
«مسلماً خدا اینکه به او شرک ورزیده شود را نمىآمرزد و غیر آن را براى هرکس که بخواهد مىآمرزد و هرکه به خدا شرک بیاورد، مسلماً گناه بزرگى را مرتکب شده‌است.»
ب. در روایات
«عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ{علیه السلام} قَالَ: وَ اللَّهِ إِنَّ الْکُفْرَ لَأَقْدَمُ مِنَ الشِّرْکِ وَ أَخْبَثُ وَ أَعْظَمُ. قَال: ثُمَّ ذَکَرَ کُفْرَ إِبْلِیسَ حِینَ قَالَ اللَّهُ لَهُ اسْجُدْ لآِدَمَ فَأَبَى أَنْ یَسْجُدَ فَالْکُفْرُ أَعْظَمُ مِنَ الشِّرْکِ فَمَنِ اخْتَارَ عَلَى اللَّهِ ؟عز؟ وَ أَبَى الطَّاعَةَ وَ أَقَامَ عَلَى الْکَبَائِرِ فَهُوَ کَافِرٌ وَ مَنْ نَصَبَ دِیناً غَیْرَ دِینِ الْمُؤْمِنِینَ فَهُوَ مُشْرِکٌ.»[2]
«زراره از امام باقر{علیه السلام} نقل میکند که حضرت فرمود: به خدا سوگند همانا کفر قطعاً از شرک مقدم‌تر و خبیث‌تر و بزرگ‌تر است. [همچنین زراره] گوید: حضرت سپس کفر ابلیس را ذکر کرد در آن زمان خداوند به او فرمود: که برای آدم سجده کنید، پس ابلیس ابا کرد که سجده کند. پس کفر از شرک عظیم‌تر است. پس هرکس را که [انسان] بر خداوند ؟عز؟ برگزیند و از اطاعت الهی سرباز زند و بر گناهان کبیره اقامه کند (مرتکب آن‌ها شود)، پس او کافر است و هرکس که دینی غیر از دین مؤمنین نصب کند، او مشرک است.»
معنای «شرک و کفر»
تعریف فقهی کافر نجس
«کافر» یعنى کسى که خدا یا پیامبر اسلام{صلوات الله علیه} را قبول ندارد یا براى خدا شریکى قرار مىدهد؛ بنابر احتیاط، نجس است؛ هرچند به یکى از ادیان آسمانى، مانند آیین یهود و نصارى ایمان داشته باشد.[3]
تعریف و تفاوت شرک و کفر
«کافر» یعنی کسی که خدا یا پیامبر اسلام{صلوات الله علیه} را قبول ندارد یا برای خدا شریکی قرار میدهد و «مشرک» یعنی کسی که برای خدا شریکی قائل باشد، درنتیجه کافر اعم از مشرک است. (یعنی هر مشرکی کافر است؛ ولی هر کافری مشرک نیست.)[4]
اقسام و مصادیق «شرک و کفر»
مرتد ملی و فطری
مسلمانی که از اسلام خارج شود و کفر را اختیار کند، «مرتد» نامیده میشود. مرتد بر دوقسم است: مرتد فطری و مرتد ملّی و مرتد فطری کسی است که پدر و مادر او یا یکی از آن‌ها در هنگام انعقاد نطفۀ او مسلمان باشند و خود او نیز در حال بلوغ، مسلمان باشد و سپس کافر شود و مرتد ملی کافرى است که از پدر و مادر غیرمسلمان متولد شده؛ ولى پس از قبول اسلام مجدداً کافر گردیده‌است.[5]
عداوت یا دشنام به اهلبیت؟عهم؟، سبب کفر و نجاست
هرگاه کسى -پناه بر خدا- به خدا یا پیامبر{صلوات الله علیه} یا یکى از ائمّۀ معصومین؟عهم؟ یا فاطمۀ زهرا؟س؟ دشنام و ناسزا گوید یا عداوت داشته باشد، کافراست.[6]
انکار نبوت یا عصمت یا نسبت نقصان به انبیا و معصومین؟عهم؟
پرسش :تعریف دقیق اهانت و مصادیق آن در فقه شیعی چیست؟ آیا علاوه بر فحاشی، افترا، تهمت، اتهام‌واردکردن، انکار نبوت، انکار امامت، انکار عصمت پیامبران؟عهم؟ و امامان؟عهم؟ مصداق اهانت یا سب نبی{صلوات الله علیه} هستند یا خیر؟ نسبتدادن نقصان به دین اسلام و یا پیامبر{صلوات الله علیه} و امامان؟عهم؟ چطور؟ آیا منبعی وجود دارد که به‌طور دقیق به این موضوعات و مصادیق آن پرداخته باشد؟
پاسخ :انکار نبوت یا عصمت پیامبران؟عهم؟ و امامان؟عهم؟ اهانت نیست؛ بلکه بعضی از آن‌ها کفر و بعضی سبب خروج از مذهب شیعه است و نسبتدادن نقصان و امثال ذلک نیز اهانت نیست؛ بلکه کفر است و این موضوع منبع خاصی ندارد؛ بلکه با مراجعه به عرف مشخص میشود که اهانت است یا انکار مسلّمات اسلام.[7]
حکم ارتداد در‌صورت توهین غیرارادی به حضرات معصومین؟عهم؟
پرسش :اگر کسی با کوچکترین ناراحتى حرفهایى بزند که از آن بوى ارتداد و خداى ناکرده اهانت به مقام خداوند متعال یا معصومین؟عهم؟ به مشام آید، باتوجه‌به اینکه مىدانیم لحظهاى دیگر وضو مىگیرد و نماز مىخواند و سایر عبادات را بهجا میآورد، برخورد با این‌گونه افراد به چه صورت باید باشد؟
پاسخ :اگر شخص از خودبىخود مىشود و کلمات کفرآمیز مىگوید، مرتد نمىشود و در غیر‌این‌‌صورت مرتد است.[8]
منکر ضروری دین
کسى که ضرورى دین اسلام یعنى چیزى را که همۀ مسلمانان مىدانند (مانند معاد، روز قیامت، واجببودن نماز و روزه و امثال آن) را منکر شود، چنانچه ضرورىبودن آن را بداند، کافر است و اگر در ضرورىبودن آن شک دارد، کافر نیست؛ ولى احتیاط مستحب آن است که از او اجتناب شود. [9]
انکار حج
حج یکى از ارکان دین اسلام و از ضروریّات آن به شمار میرود و ترک حج با اقرار به وجوب آن، براى کسانى که مستطیع هستند، از گناهان کبیره محسوب میشود و انکار آن، درصورتى‌که انکارکننده علم به ضرورىبودن آن داشته باشد، موجب کفر است.[10]
اعتقاد به حلّیّت شراب، سبب کفر
اگر کسى آن را حلال بداند، درصورتى‌که متوجّه باشد که لازمۀ حلال‌دانستن آن تکذیب خدا و پیغمبر{صلوات الله علیه} مى‌باشد، کافر است.[11]
حکم غلوّکنندگان
کسانى که در حق على{علیه السلام} و سایر امامان{صلوات الله علیه} غلو کنند، یعنى آن بزرگواران را خدا بدانند یا صفات مخصوص خدایى براى آن‌ها قائل باشند، کافرند.[12]
«بهائیت»، مصداق کفر
شک نیست که آن‌ها افراد منحرفی هستند و اساس مذهب ساختگی آن‌ها ازسوی دولت‌های استعماری انگلستان و آمریکاست و جزو کفّار حربی هستند. آن‌ها نجس هستند و هیچ‌گونه معاشرت، خرید‌و‌فروش و همکاری با آن‌ها جایز نیست.[13]
حکم فرقۀ «وهّابیت»
آن‌ها مدعی هستند که ما به اهلبیت؟عهم؟ علاقه داریم، هرچند آن‌ها را امام نمیدانیم و مبغض شیعه هستند، نه اهلبیت؟عهم؟؛ بنابراین درصورتیکه با ائمۀ‌معصومین؟عهم؟ دشمنی نداشته باشند، کافر نیستند و ارتباط با آن‌ها اشکالی ندارد.[14]
برخی از فرَق «صوفیه»
پرسش: نظر حضرت‌عالى درمورد عرفانى که قائل به حلول، اتحاد، مهدویت نوعیه، صلح کل، ترک عبادت، اتیان محرّمات و... میباشد، چیست؟ باتوجه‌به اینکه داشتن این‌گونه عقاید، مستلزم انکار ضرورى دین مى‌باشد، آیا این‌گونه افراد در حکم بقیّه کفّارند؟ و اگر کسى قبلاً در سِلک مسلمان‌ها بوده؛ ولى بعدها در اثر ارتباط با این فرق، داراى چنین عقایدى شده باشد و عقایدش را هم براى دیگران اظهار کند، آیا چنین کسى در حکم مرتد است؟
پاسخ: فِرق صوفیّه عموماً گرفتار انحرافاتى هستند، بعضى بیشتر و بعضى کمتر، کسى که عقاید فوق را داشته باشد؛ مانند حلول و اتّحاد و وحدت موجود (نه وحدت مفهوم وجود) و ترک عبادت و انکار محرّمات، به‌گونه‌اى که مستلزم انکار توحید یا نبوّت شود، در سلک کفّار است و اگر قبلاً مسلمان بوده و سپس به این عقاید معتقد شده، مرتد است و تا آنجا که ممکن است، باید در رفع شبهات آن‌ها ازطرق منطقى کوشید و اگر ممکن نشد، باید از آن‌ها دورى کرد.[15]
حکم سرکشان و طاغیان علیه نظام اسلامی
پرسش :کسانی که علیه حکومت مقدس اسلامی قیام میکنند، آیا کافر محسوب می‌شوند؟
پاسخ :«بُغاة» مسلمانانی هستند که بر ضد حکومت اسلامی قیام میکنند و در برخی موارد حکم کفار را دارند.[16]
کفرگویی در مداحیها
پرسش: آیا معظّمله اخیراً دربارۀ ضرورت مقابله با خرافه‌گویىهاى برخى از مدّاحان سخن گفته‌اند؟
پاسخ: آرى، مطالبى در این زمینه گفتهایم؛ زیرا اخیراً بعضى از مدّاحان ناآگاه و بىخبر، اشعار کفرآمیزى را در مجالس عزادارى مىخوانند که اگر معناى آن را بفهمند، سبب خروج آن‌ها از اسلام مىشود. بر همه لازم است که امربهمعروف و نهىازمنکر را در این مسئلۀ مهم فراموش نکنند و جاهلان خطاکار را به وظایف خود آشنا سازند و بهانه به دست دشمنان بهانه‌جو ندهند و لازم است از چنین مجالسى دورى کنند.[17]
احکام فرعی آن
حکم مشکوک‌الاسلام
کسى که در جامعۀ اسلامى زندگى مىکند و از اعتقادات او خبر نداریم، پاک است و جست‌وجو و تفتیش لازم نیست و نیز در جوامع غیراسلامى چنانچه افرادى باشند که معلوم نباشد مسلمان هستند یا کافر، پاکند.[18]
حکم شک و وسوسه نسبت به اعتقادات
کسانى که به خدا و پیامبر اسلام{صلوات الله علیه} ایمان دارند، ولى وسوسههایى براى آن‌ها پیدا مىشود و به مطالعه و تحقیق مى‌پردازند پاک‌اند و این وسوسهها ضررى ندارد.[19]
احکام فرعی مربوط به بهائیت
پرسش :معاشرت با بهایی و آموزش و پرورش آن‌ها چه حکمی دارد؟
پاسخ :بهایی، کافر حربی است؛ (زیرا از هر‌گونه تلاش و کوشش ضد مسلمانان ابا ندارند.) آموزش و پرورش آن‌ها جایز نیست. مصادرۀ اموال آنان مانعی ندارد؛ مگر اینکه فعالیتی نداشته باشند.[20]
هیچ‌گونه معاشرت، خرید‌و‌فروش و همکاری با آن‌ها جایز نیست.[21]
حکم ازدواج با کافر
زن مسلمان نمىتواند به عقد کافر درآید، همچنین مرد مسلمان نمىتواند بنابر احتیاط با زن کافر ازدواج دائم کند؛ ولى ازدواج موقت با زنان اهل‌کتاب مانند یهود و نصارى مانعى ندارد.[22]
حکم ازدواج با مردی که به ضروریات دین اعتقاد ندارد و عمل نمیکند
پرسش :مردی گرچه مسلمانزاده، ولی کافر است و ضروریاتی مانند اعتقاد به نبیّ{صلوات الله علیه} و نماز و روزه و حج و... را نه اعتقاد دارد و نه انجام میدهد؛ بلکه گاهی تمسخر نیز میکند. فرزند حاصل از ازدواج این مرد با زنی مسلمان ازنظر شرع حرامزاده محسوب میشود یا حلالزاده است؟
پاسخ :ازدواج او با زن مسلمان باطل است و اگر زن این حکم را بداند، فرزند آن‌ها نامشروع است؛ ولی اگر نمی‌دانسته، فرزند مشروع میباشد.[23]
[1]. النساء، 48.
[2]. الکافی، ج2، ص384.
[3]. رسالۀ توضیحالمسائل، مسئلۀ 113.
[4]. استفتا از پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی.
[5]. پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی، استفتائات، مرتد.
[6]. رسالۀ توضیحالمسائل، مسئلۀ 119.
[7]. پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی، استفتائات، ارتداد.
[8]. همان.
[9]. رسالۀ توضیحالمسائل، مسئلۀ 115.
[10]. استفتا از پایگاه اطلاعرسانی آیتالله مکارم شیرازی.
[11]. پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی، استفتائات، آشامیدنیهای حرام.
[12]. رسالۀ توضیحالمسائل، مسئلۀ 120.
[13]. پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی، استفتائات، نجس.
[14]. همان، کافر.
[15]. همان، کسانی که در حکم کافرند.
[16]. همان، دیدارها.
[17]. همان، تاریخچه هدف فلسفه عزاداری.
[18]. رسالۀ توضیحالمسائل، مسئلۀ 117.
[19]. همان، مسئلۀ 114.
[20]. پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی، استفتائات.
[21]. همان، نجس.
[22]. احکام خانواده، سؤال 288.
[23]. پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله مکارم شیرازی، استفتائات، ازدواج.