روز بیست‌وهشتم: ویژگی‌های مرگ > غیرمنتظره

آیه

ناگهانی‌بودن مرگ

<وَ یَسْتَعْجِلُونَکَ بِالْعَذَابِ وَ لَوْلَا أَجَلٌ مُسَمًّى لَجَاءَهُمُ الْعَذَابُ وَ لَیَأْتِیَنَّهُمْ بَغْتَةً وَ هُمْ لَا یَشْعُرُونَ>[1]

«آنان شتابِ در آوردن عذاب را از تو مى‏خواهند؛ اگر مدتى معین [براى آنان‏] مقرّر نبود، قطعاً آن عذاب بر آنان مى‏آمد و حتماً ناگاه در حالى که بى‏خبرند، به سراغشان خواهد آمد.»

روایت

مرگ غیرمنتظره

«قَالَ رَسولُ اللهِ{صلوات الله علیه}: مَاتَ دَاوُدُ النَّبِیُّ{علیه السلام} یَوْمَ السَّبْتِ مَفْجُوءاً فَأَظَلَّتْهُ الطَّیْرُ بِأَجْنِحَتِهَا وَ مَاتَ مُوسَى کَلِیمُ اللَّهِ{علیه السلام} فِی التِّیهِ فَصَاحَ‏ صَائِحٌ‏ مِنَ‏ السَّمَاءِ: مَاتَ مُوسَى وَ أَیُّ نَفْسٍ لَا تَمُوت‏؟!»[2]

«رسول اکرم{صلوات الله علیه} فرمود: داود نبی{علیه السلام} ناگهان روز شنبه از دنیا رفت و پرنده مرگ بر او سایه افکند؛ و موسای نبی{علیه السلام} نیز در بیابان تیه از دنیا رفت؛ فریادزننده‌ای از آسمان فریاد زد: موسی{علیه السلام} مرد و کدام نفس از دنیا نخواهد رفت؟!»

کلام بزرگان

میرزا جوادآقا ملکی تبریزی{رحمة الله علیه}

اگر آدمى بخواهد تفکر در این مسائل در او تأثیر بگذارد، باید در این راه مبالغه کند؛ مثلا سکرات مرگ و قبر و پوسیدگى بدن در گور را براى خود تصور کند، و طراوت فعلى صورتش را ببیند و با چشم خیال در قبرش بنگرد که چگونه قبر این چهرۀ زیبا را زشت ساخته حدقه‌هاى چشم بر گونه‌ها جارى شده و گوشت‌هاى بدن سوراخ‌سوراخ گشته، موهایش پوسیده، آن‌چنان این چهره زشت و کریه گردیده که آدمى از مشاهدۀ آن وحشت مى‌کند و هر بیننده‌اى منزجر مى‌شود؛ و بعد مفاجات و ناگهان رسیدن مرگ و مرض را به خاطر آورد؛ چه بسیار کسانى که شب صحیح و سالم به بستر رفتند و صبح جنازۀ آنها از بستر برداشته شد و چه‌ بسیار کسانى که شب سالم به خواب رفتند و صبح بیمار برخاستند؛ و چه ‌بسیار بیمارى که هرچه به معالجه مى‌پردازد و به امید بهبودى درد مى‌کشد، به مرگ نزدیک‌تر مى‌شود و فراق و جدایى از دوستان را نزدیک‎تر مشاهده مى‌کند؛ تا آنجا که حتى فرزندانش هم فراموشش مى‌شود و در حالتى قرار مى‌گیرد و وحشت و ترسى بر او عارض مى‌شود که زبان را یاراى گفتن آن نیست و به چنان وضع ناخوشایندى گرفتار شود که بیانش ممکن نیست و در شرایطى دیده از جهان فرومى‌برد که دستش از همه‌جا و همه‌چیز کوتاه است و آنان که گرد او گرفته‌اند، نه مى‌توانند نفعى به او رسانند و نه آنچه را که بر سرش مى‌آید، از او دور سازند. هریک از ما باید بداند که جامعۀ انسانى به منزلۀ کاروانى است که ساربان آن به آهنگ خرابى و ویرانى این دنیا اشترانش را میراند و منادى آنان را به مرگ فرا مى‌خواند.^[3]

شعر

«بر این خاک چندان صبا بگذرد                          که هر ذره از ما به جایی برد

تو را نفس رعنا چو سرکش ستور                           دوان می‌برد تا سر شیب گور

اجل ناگهت بگسلاند رکیب                                   عنان باز نتوان گرفت از نشیب»[4]

داستان

مرگ سلیمان نبی{علیه السلام}

هرگاه سلیمان{علیه السلام} مى‌خواست لشکر و بساطش را تماشا کند، به بالاترین غرفه مى‌رفت و آن‌گاه در آینه‌ها نگاه مى‌کرد و اوضاع شهر و لشکر را بازرسى مى‌نمود. روزى گفت: امروز مى‌خواهم به راحتى بگذرانم و خبر ناراحتى هم نشنوم. هیچ‌کس بر من وارد نشود. عصا را به دست گرفت و داخل قصر آبگینه شد. تکیه به عصا زده، تماشا مى‌کرد که ناگهان جوانى را دید که به سرعت بالا مى‌آید. سلیمان وحشت کرد. تا آن شخص نزدیک شد، پرسید: چه کسی به تو اجازه ورود داد؟ پاسخ داد: صاحبخانه مرا فرستاده است. سلیمان فهمید او ملک‌الموت است و صاحب‌خانه خداست. پرسید: براى دیدنم آمده‌اى یا براى گرفتن جانم‌؟ گفت: براى گرفتن جانت! فرمود: پس مهلتى ده تا جانشینى برای خودم معیّن کنم؛ وضع ساختمان‌ها، لشکرها و امور کشورى را معیّن نمایم؛ ساختمان بیت‌المقدس را تازه تمام کرده‌ام؛ بگذار نظمى به آن بدهم! عزرائیل گفت: خیر، حتى مهلت نشستن و خوابیدن هم نداری. در حالى که سلیمان تکیه به عصا داده بود، مُرد؛ چون گفته بود: کسى داخل نشود، جن و انس و لشکریان مى‌دیدند سلیمان ایستاده است، ولی جرئت داخل‌شدن نداشتند. تا یک‌سال کسى داخل نرفت. یکى مى‌گفت: سلیمان سحر کرده؛ دیگرى مى‌گفت: عمدا چنین کرده تا نافرمانان را عقوبت کند. به ارادۀ الهى، موریانه مأمور گردید چوب عصا را بجود.^[5] وقتى عصا پوک و توخالى شد، بدن سلیمان{علیه السلام} نیز سرنگون گردید.^[6]

ادعیه

«اللَّهُمَّ لَا تَأْخُذْنِی بَغْتَةً وَ لَا تَقْتُلْنِی فَجْأَةً وَ لَا تُعَجِّلْنِی عَنْ حَقٍّ.»[7]

«خدایا! روحم را به طور ناگهانی نگیر و مرگم را غیرمنتظره قرار مده و مرا از زودتر از زمان مرگم نمیران!»

روز بیست‌ونهم: ویژگی‌های مرگ > غیرمنتظره

آیه

مبهوت‌شدن هنگام مرگ

<لَوْ یَعْلَمُ الَّذِینَ کَفَرُوا حِینَ لَا یَکُفُّونَ عَنْ وُجُوهِهِمُ النَّارَ وَ لَا عَنْ ظُهُورِهِمْ وَ لَا هُمْ یُنْصَرُونَ 39 بَلْ تَأْتِیهِمْ بَغْتَةً فَتَبْهَتُهُمْ فَلَا یَسْتَطِیعُونَ رَدَّهَا وَ لَا هُمْ یُنْظَرُونَ>[8]

«اگر کافران به آن وقتى که نمى‏توانند آتش را از چهره‏ها و پشتشان باز دارند و یارى هم نمى‏شوند، آگاهى داشتند، [عجولانه عذاب را نمى‏خواستند.](39) بلکه ناگهان به آنان مى‏رسد؛ پس چنان مبهوتشان مى‏کند که نه قدرت دارند آن را بازگردانند و نه [براى به‌تأخیرافتادنش‏] مهلت مى‏یابند.»

روایت

مرگ ناگهانی

«قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{صلوات الله علیه}‏ إِنَ‏ مَوْتَ‏ الْفَجْأَةِ تَخْفِیفٌ عَنِ الْمُؤْمِنِ وَ أَخْذَةُ أَسَفٍ عَنِ الْکَافِر.»[9]

«رسول اکرم{صلوات الله علیه} فرمود: مرگ ناگهانی، تخفیفی برای مؤمن از رنج و سکرات مرگ است و جان‌ستاندن خشمناکی برای کافر است.»

کلام بزرگان

میرزا جوادآقا ملکی تبریزی{رحمة الله علیه}

مانع ندارد در اینجا خلاصه‌وار به چگونگى تفکّر دربارۀ مرگ اشاره‌اى داشته باشیم. انسان باید در خصوص مرگ زودرس خود فکر کند و براى شخص عاقل مطالعه در خصوص حالات افرادى که به‌طور ناگهانى مرده‌اند، کافى است. کسانى که قبل از گرفتارشدن در چنگال مرگ احتمال مردن خود را نمى‌دادند و فکر مى‌کردند سال‌هاى‌ سال زنده خواهند بود ولى ناگهان اجل ایشان سررسیده و مهلت‌شان تمام شد. چه افراد زیادى بودند که از نیرو و نشاط خوبى برخوردار بودند و احتمال مردن خود را نمى‌دادند و خیال مى‌کردند که عمر طولانى خواهند داشت و کارها و امور دنیوى آنها هم طورى بود که گویى بنا را بر صدسال زندگى‌کردن نهاده‌اند، ولى ناگهان در همان لحظه مى‌مردند؛ پس زمانى که چنین امرى ممکن است و واقع شده، پس چرا ما از مرگ زودرس خود غافلیم و از عدمِ واقع‌شدن آن، خاطرجمع مى‌باشیم‌؟!^[10]

شعر

«سوی مشرق گر روم یا راه مغرب بسپرم                

بر جبینم آنچه بنوشته است، آن آید مرا

بر سرم گرچه نمی‌دانم چه خواهد آمدن                  

این‌قدر دانم که مردن بی‌امان آید مرا

هیچ تمهیدی نکردم بهر مهمان اجل

                                                            با وجود آنکه دانم ناگهان آید مرا

زندگانی شد تلف سودی نیامد زان به کف              

نیست از کس شکوه‌ام از خود زیان آید مرا»[11]

داستان

مور و دانۀ خوراک گنجشک

یکی از دانشمندان می‌گفت: روزی در صحرا نشسته بودم. موری را دیدم که دانه گندمی را از زیر خار و خاشاک پیدا کرد و آن را با زحمت و مشقت بسیار بیرون آورد. مقداری آن را با خود حمل کرد. هرجا که پستی و بلندی بود، او به زحمت بسیار می‌افتاد و آن دانه گندم را با سختی بسیار همراه خود می‌برد. من پشت سرش رفتم تا ببینم به کجا می‌رود. مسافت زیادی را پیمود تا بالأخره به لانه‌اش رسید، اما ناگهان دیدم گنجشکی از بالا به پایین جست و دانه گندم را به همراه خود مورچه بلعید. به فکر فرو رفتم که آدمی این‌همه زحمت می‌کشد، ناگهان فرشته مرگ می‌آید و او را می‌برد و تمام زحماتش به هدر می‌رود. مال و جاه را با خود تا لب گور می‌آورد، اما آنجا از او می‌گیرند و بدنش را زیر خاک می‌کنند. نه فرش و نه چراغی، نه انیس و مونسی؛ جز ایمان و عمل صالح هیچ چیزی ندارد. آدم بدبخت این‌جور است که برای خوشی در دنیا زحمت می‌کشد اما بیچاره نمی‌داند غیر از دردسر چیز دیگری نیست.[12]

ادعیه

«اللَّهُمَّ... وَ اجْعَلْ لِی عِلْماً نَافِعاً وَ اغْرِسْ فِی قَلْبِی حُبَّ الْمَعْرُوفِ وَ لَا تَأْخُذْنِی بَغْتَةً وَ تُبْ عَلَیَّ إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیم.»‏[13]

«خدایا!... برای من علمی سودمند قرار بده و محبت امور پسندیده را در قلبم مستقر گردان و جانم را به طور ناگهانی نستان و به سوی من بازگرد! همانا تو توبه‌پذیر و مهربان هستی.»