<وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلیفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فیها مَنْ یُفْسِدُ فیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ قالَ إِنِّی أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُون>[1]
«و [یاد کن] هنگامى که پروردگارت به فرشتگان فرمود: مسلماً من جانشینى در زمین قرار خواهم داد! گفتند: آیا کسى را در آن قرار مىدهى که فساد مىکند و خون مىریزد؟! در حالى که ما تو را همراه با سپاس و ستایشت تسبیح مىگوییم و تقدیس مىکنیم. پروردگار فرمود: من چیزی مىدانم که شما نمىدانید!»
انسان در سیر خود از عوالم بالا به زمین هبوط کرد. او با قرارگرفتن در انزل مراتب هستی، در حجاب‌های مختلف عالم ماده قرار گرفت و دچار اقتضائات این عالم (کدورت‌های تعلقات مادی و گناهان) شد. ملائکه به دلیل اطلاع از این مقتضیات و عدم تناسب آن با مقام خلافت‌اللهی، از باب استفهام از پروردگار متعال پرسیدند: آیا کسی که دچار این حجاب‌هاست، شایستگی مقام خلافت را دارد؟ حق متعال در پاسخ فرمود: من چیزی می‌دانم که شما به آن آگاهی ندارید؛ این موجود خاکی ظرفیت رسیدن به ملکوت عالم و عالی‌ترین مراتب هستی را داراست؛ تنها اوست که می‌تواند جانشین من در تمام عوالم وجودی باشد!
این‌گونه بود که رب‌العالمین؟ج؟ برتری انسان بر سایر موجودات را در مقام تعلیم اسما و اِنبای از اسما به رخ همه عالمیان کشید: <وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها... 31 قالَ یا آدَمُ أَنْبِئْهُمْ بِأَسْمائِهِمْ فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمائِهِمْ قالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنِّی أَعْلَمُ غَیْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ ما تُبْدُونَ وَ ما کُنْتُمْ تَکْتُمُونَ>[2]؛ و ملائکه را مأمور به سجده بر آدم{علیه السلام} نمود: <وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ أَبى وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرینَ>[3]؛ همه فرشتگان در امتثال امر الهی بر انسان سجده کردند؛ فقط شیطان بود که از این سجده سرباز زد و از درگاه الهی رانده شد؛ به همین خاطر، به عزت الهی قسم یاد کرد که همه انسان‌ها را اغوا خواهد نمود: <قالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعین>[4]. او با استفاده از بستر نفس اماره تمام تلاش خود را برای گمراهی و هلاکت انسان به کار می‌گیرد تا وی نتواند به غایت خلقت خود برسد و در صراط مستقیم الهی قرار نگیرد: <قالَ فَبِما أَغْوَیْتَنی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَکَ الْمُسْتَقیم>[5].
حال که انسان در عالم دنیا با وجود نفس اماره و شیطان، مبتلا به غفلت و انجام گناهان می‌باشد، لازم است با توجه به غایت خلقت خود متنبه گشته و با توبه به درگاه الهی، درصدد سیر به سوی معبود حقیقی بر‌آید و به سوی حضرت دوست حرکت کند.[6]
انسان پس از یقظه و توبۀ از گذشته، باید کاملا مراقب رفتار و کردارش باشد تا با رعایت حریم الهی، گرفتار حجاب غفلت و گناه نشود؛ ازاین‌رو، «مراقبه» مهم‌ترین ابزار در سلوک اخلاقی بعد از دستور به توبه است. اولین مرتبه از آن، مراقبه بر «حرام و حلال الهی» است که جلد دوم مجموعه «مراقبات اخلاق توحیدی» مشتمل بر همین بحث است.
این نوشتار دارای دو فصل است. فصل اول شامل مقدماتی درباره «مراقبه» و «محاسبه» و سپس چهل‌روز محتوای مراقبه «انجام واجبات و ترک محرمات» است. در فصل دوم مقدماتی پیرامون «تقوا، ورع و ترک شبهات» مطرح خواهد شد که ثابت می‌شود ارتباط تنگاتنگی بین مراقبه «انجام واجبات و ترک محرمات» و مباحث فوق وجود دارد؛ به همین منظور، پس از تدوین اربعین «انجام واجبات و ترک محرمات» اربعین دیگری مهیا شد تا مکملی برای آن مطالب باشد.
شایان ذکر است که محتوای روزانه در این نوشتار هشت‌عنوان است: در ابتدای هرروز با آیات نورانی و شفابخش قرآن کریم و سخنان گهربار حضرات اهل‌بیت؟عهم؟ مواجه هستیم؛ سپس برای تبیین مضامین آیات و روایات، از فتاوای مراجع عظام تقلید و کلام بزرگان علم و معرفت، و برای تأثیرگذاری و لطافت بیشتر متن، از داستان و شعر و ادعیه استفاده کرده‌ایم؛ همچنین به سراغ مردان عرصۀ جهاد در دفاع مقدس رفته و اشاره‌هایی به زندگانی شهدای عزیزمان داشته‌ایم تا از خرمن معرفت صاحبان مقام شهود بی‌بهره نمانیم. در واقع، در این اثر معجونی گوارا از ثقلین و کلمات علمای ربانی به همراه حکایاتی سودمند و اشاراتی دلنشین از سیره مردان جهاد و شهادت برای طالبان علم و معرفت فراهم شده است.
در پایان لازم می‌دانیم از حجت‌الاسلام مهدی امیری که مسئولیت این مجموعه را بر عهده داشت، کمال تشکر و قدردانی را به عمل آوریم. از حجت‌الاسلام علیرضا حمیدی‌مقدم نیز که همکاری شایانی در این اثر داشت، قدردانی می‌نماییم. همچنین از استاد گران‌قدر محمد‌تقی فیاض‌بخش که این مجموعه به توصیه و تحت عنایات ایشان تدوین شد و حسن توجه، دقت نظر و رهنمودهای عالمانه ایشان بسیار راهگشا بود، کمال قدردانی و تشکر را داشته و توفیقات روزافزون از محضر استاد حقیقی وادی معرفت، حضرت صاحب‌الزمان؟عج؟، برای ایشان و همۀ اساتید معظم اخلاق مسئلت داریم و امیدواریم این اثر مقبول حضرت ایشان واقع شده و برای استفاده علاقه‌مندان مفید واقع گردد.
مؤسسه جلوه نور علوی{علیه السلام}
بهمن 1400