«غنا و موسیقی حرام»، در ثقلین
الف. در قرآن
<و مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَــــری لَهْوَ الْحَدیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِـــــذَها هُزُواً أُولئِـکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهینٌ >[1]
«و از مردم کسانی هستند که سخنان لهو و بیهوده را می‌خَرند [مانند غنا و غیره] تا جاهلانه [مردم را] از راه خداوند گمراه سازند و آن را به مسخره گیرند. آنها عذابی خوارکننده خواهند داشت.»
ب. در روایات
عَنْ زَیْدٍالشَّحَّامِ قَالَ: قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ{علیه السلام}: «بَیْتُ الْغِنَاءِ لَا تُؤْمَنُ فِیهِ الْفَجِیعَةُ وَ لَا تُجَابُ فِیهِ الدَّعْوَةُ وَ لَا یَدْخُلُهُ الْمَلَکُ».[2]
«زید شحام گوید که امام صادق{علیه السلام} فرمود: خانۀ غنا در آن از مصیبت و بلا ایمن نمی‌باشند و دعا در آن مستجاب نمی‌شود و فرشته در آن وارد نمی‌شود.»
2. «عن ابی‌عبدالله{علیه السلام}: الغِناءُ یورِثُ النِفاق، وَ یَعقِبُ الفَقر.» [3]
«امام صادق{علیه السلام} می‌فرمایند: غنا، موجب نفاق و دورویی می‌گردد و فقر و نیازمندی به دنبال می آورد.»
معنا و حکم موسیقی
مقام معظم رهبری:
معنای خاص غنا(معنای عرفی): معنای غنا در استعمالات رایج، آواز به نحو خاص است؛ آوازی که با زیر و بم، قاعده و قانون و اسلوب خاصّی خوانده میشود که معادل فارسی آن خوانندگی است. مُغنّی یعنی خواننده؛ ولی به هر کسی که صدایش را بلند کند و آواز بخواند، خواننده نمی‌گویند.[4]
غنا که عبارت است از آوازخوانی، درصورتی‌که مُضلّ عن سبیل‌الله باشد، حرام است. بنابراین دو‌گونه غنا داریم: یک غنا، غنای حلال است که غیرلهویِ مضل است. یک غنا، غنای حرام است و آن عبارت است از غنای لهوی مضلّ.[5]
غنا از گناهان کبیره است.[6]
آیت‌الله سیستانی:
موسیقی، هنر و فنی است از هنرها و فنون بشری و در زمان‌های اخیر رواج بیشتری دارد. برخی از انواع آن حلال است و می توان به آن گوش داد و برخی دیگر حرام می باشد و گوش‌دادن به آن جایز نمی باشد.
موسیقی حلال، آن است که با مجالس لهو و لعب تناسب ندارد و به‌عکس آن، موسیقی حرام به موسیقی‌ای گفته میشود که با مجالس لهو و لعب هماهنگی دارد.[7]
آیت‌الله مکارم:
کلیّۀ صداها و آهنگ‌هایى که مناسب مجالس لهو و فساد است، حرام و غیرآن، حلال است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود.[8]
منظور از مناسبت با مجلس لهو و فساد آن است که این گونه آهنگ‌ها، صرف نظر از محتوا، غالباً در آن گونه مجالس نواخته میشود و نیّت تشکیل‌دهندگان در آن تأثیر ندارد.[9]
قیود مؤثر در غنای حرام
مقام معظم رهبری:
۱. مُلهی بودن: «لهو» عبارت است از آن چیزی که انسان را سرگرم کند و از امری غافل نماید. البته نمیتوان گفت هر لهوی حرام است؛ بلکه لهوی که موجب اِضلال مردم باشد، حرام است.
۲. اِضلال عن سبیل الله: اضلال به معنای گمراه شدن از صراط مستقیم است؛ اعم از انحراف از عقیده یا عمل صحیح:
اضلال اعتقادی: یعنی انسان را نسبت به معارف دینی دچار تردید و شبهه کند و حالت بی‌تفاوتی در انسان به وجود آورد که در بسیاری از مواردِ غناء، این معنا وجود دارد. مثلاَ کسی سرگرم به این ملاهی میشود و به تدریج ذهنیّات او عوض میشود؛ چه بسا اتفاق می‌افتد، وقتی انسان در حالت عادی است، براساس گرایش‌‌های روحی و فکری‌‌اش با مسجد، مؤمنین و با فضای دینی سر و کار دارد و یک عقاید و گرایش روحی و فکری نسبت به دین دارد و وقتی در امور لهوی غرق شد، به تدریج آن عقاید عوض میشود و انسان را منحرف می‌کند. پس اضلالِ عَن سَبیلِ‌الله یعنی اضلال در اصول و در عقاید.
اضلال عملی (اضلال در عمل و در فروع): یعنی انسان را به محرّم وادارد یا در او حالت بی‌مبالاتی نسبت به گناه به وجود آورد.[10]
نکاتی در مورد «اِضلال»
الف. نحوۀ اضلال در غنا (با بیانی مبسوط)
مقام معظم رهبری:
ممکن است ضَلال غنا به سه نحو باشد:
مضمون کلمات آن موجب گمراهی شود؛ مانند اینکه مضمون آوازی، انسان را به شراب‌‌خواری یا بی‌‌حجابی بکشاند، یا اینکه از عمل خیری باز دارد یا موجب شود اعتقادات حق جایشان را به اعتقادات باطل دهد.
آهنگ به‌‌گونه‌‌ای باشد که انسان را به گناه وادارد؛ مثل آهنگی که اختصاص به رقص محرّم داشته باشد یا آوازی که انسان را به شهوت وادار می‌کند.
اوضاع و احوال و شرایط گوناگون دیگر موجب اضلال است؛ مثلاً در خواننده خصوصیّتی است که «إلهاء عن سبیل الله» می‌کند؛ مانند اینکه خواننده، زنی باشد که با وضع و حالش موجب گمراهی شود؛ هرچند اشعارش گناه‌‌آفرین نباشد یا لحن و آهنگش آهنگ معمولی باشد. امّا چون خصوصیّت او، به‌‌گونه‌‌ای است که خواندن او موجب تحریک شهوت و افتادن به گناه است، موجب اضلال میشود.[11]
ب. معیار در حرمت، اِضلال شأنی است؛ نه فعلی
مقام معظم رهبری:
گاهی آوازی برای کسی مُضِلِّ عَن سَبیلِ‌الله است، امّا برای دیگری نه؛ چراکه ممکن است تقوا و مراقبتش زیاد باشد و این چیزها در او اثر نگذارد یا اینکه زیاد شنیده و برایش عادی شده باشد؛ یعنی برای او مهیج و محرک نباشد یا به دلیل دیگری باشد. بنابراین افراد مختلف‌‌اند، در شمول حرمت نسبت به این دو شخص و بین این دو حالت تفاوتی نیست، نمیتوان گفت که اضلال در مورد کسی که فعلاً تحقّق پیدا می‌کند حرام و در مورد کسی که فعلاً تحقّق پیدا نمی‌کند حلال است.[12]
اقسام و مصادیق موسیقی
رقص‌آور‌بودن
مقام معظم رهبری:
یکی از موارد واضح «لهو مضلّ عن سبیل الله»، صوتی است که شأناً مرقّص(رقص آور) باشد.[13]
استماع غنا و نشستن در مجلس غنا
مقام معظم رهبری:
حضور در مجلس غنا حرام است.
استماع غنا حرام است؛ حتی اگر در آن مجلس هم حضور نداشته باشند.[14]
حکم شرکت در مجلس غنا (برای نهیازمنکر)
پرسش: شرکت در مجالسى که موسیقى و ترانۀ مبتذل پخش مى کنند -در حالى که تذکر دادن فایده ندارد- چگونه است؟
مقام معظم رهبری:
پاسخ: شرکت در مجالسى که باعث استماع موسیقى حرام و یا تأیید گناه مى گردد، جایز نیست؛ مگر آنکه بتواند نهىازمنکر کند.[15]
آیت‌الله مکارم:
پاسخ: شرکت در مجلس گناه حرام است؛ ولى چنانچه ضرورت داشته باشد، مى‌توانید به مقدار ضرورت شرکت کنید یا در قسمت‌هایى بنشینید که گناهى صورت نمى‌گیرد و مجلس گناه صدق نمى‌کند.[16]
حرمت سماع یا استماع؟
مقام معظم رهبری:
پرسش: آیا فقط گوش‌دادن به موسیقی، حرام است یا اینکه شنیدن آن هم حرام است؟
پاسخ: شنیدن غنا یا موسیقی لهوی حکم گوش‌دادن را ندارد؛ مگر در بعضی از موارد که شنیدن از نظر عرف، گوش‌دادن محسوب میشود.[17]
حکم استماع آهنگ بدون کلام
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: حکم گوش‌دادن به آهنگ بدون کلام چیست؟
پاسخ: گوش‌دادن به هر آهنگ لهوى که مناسب مجالس گناه و خوش گذرانى است، جایز نیست (هرچند مشتمل بر کلام نباشد).[18]
حرمت استماع غنا برای فردی که در او تأثیر نمی‌کند
مقام معظم رهبری:
[در پاسخ استفتائی:] گوش‌دادن به غنا به‌طور مطلق حرام است، چه در خانه به تنهایى شنیده شود و یا در حضور دیگران و چه در او تأثیر بگذارد یا خیر.[19]
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: شنیدن آهنگ درصورتی‌که تأثیری بر روی شخص نگذارد و برای او عادی باشد، چه حکمی دارد؟
پاسخ: اگر مناسب با مجالس لهو و لعب باشد، حرام است؛ ولو اینکه تأثیر بر او نگذارد.[20]
آیت‌الله مکارم:
پرسش: گفته مى‌شود: آهنگ مُطرب (آهنگى که انسان را از حالت طبیعى خارج مى‌سازد) حرام می‌باشد. اگر هیچ‌گونه آهنگى نتواند مرا از حالت طبیعى خارج سازد، گوش‌دادن به نوار موسیقى، چه با کلام و چه بى‌کلام، چه غمگین و چه غیر غمگین، براى من چه حکمى دارد؟
پاسخ: معیار، افراد و اشخاص نیستند؛ بلکه کلیّۀ آهنگ‌هاى متناسب با مجالس لهو و فساد براى همه، حرام است؛ خواه انسان را از حالت طبیعى بیرون ببرد یا نبرد.[21]
مورد مشکوک
مقام معظم رهبری:
اگر نمی‌دانیم این آوازی را که آوازخوان میخواند، مصداق غنای لهوی مضلّ است یا نه، بنا را بر حلّیت غنا می‌‌گذاریم.[22]
حکم نوازندگى و استفاده از آلات موسیقی
مقام معظم رهبری:
اگر با آلات موسیقی، صوت «لهوی مضلّ عن سبیل الله» نواخته شود که موجب انحراف فکری و عقیدتی، یا افتادن در گناه شود که به اصطلاح ضلالت عملی است -مثل صدایی که تحریک شهوت کند یا انسان را از عمل واجب غافل کند-، این موسیقی حرام است.
معیار در حرمت موسیقی، لهوی مُضل‌بودن است؛ اما با توجه به اینکه معمولاً آنچه مناسب مجلس لهو است، صوت لهوی است؛ بنابراین می توان گفت صوت لهوی یا به تعبیر دیگر صوت مناسب مجالس لهو اگر از سازها تولید شود، حرام است. البته تشخیص آن با عرف است.[23]
پرسش: حکم نواختن با آلات موسیقى را بیان کنید؟
مقام معظم رهبری:
پاسخ: اگر از آلاتى است که به لهو و حرام اختصاص دارد، نواختن آن (در هر حال) جایز نیست؛ ولى اگر از آلات مشترک باشد، استفاده از آن به منظور منافع مشروع و حلال، اشکال ندارد.[24]
آیت‌الله سیستانی:
استماع و استعمال از آلات لهو حرام جایز نمی‌باشد[25] و مقصود از آلت لهو حرام آن است که آن، برای چنان‌کاری ساخته شده و مالیّت آن بستگی به چیزی دارد که به آن هدف ساخته شده و جز در لهو حرام مصرف ندارد.[26]
آیت‌الله مکارم:
کلیّۀ صداها و آهنگ‌هایى که مناسب مجالس لهو و فساد است، حرام و غیر آن حلال است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود. [27]
و منظور از آلات مشترکه آلاتى است که به طور گسترده هم در مجالس حرام و هم در مجالس حلال از آن استفاده میشود.[28]
عدم تفاوت حکم بین انواع موسیقی
مقام معظم رهبری:
پرسش: ملاک تمییز موسیقی حلال از حرام چیست؟ و آیا موسیقی کلاسیک حلال است؟ بسیار مناسب است که معیار آن را بیان بفرمائید.
پاسخ: هر موسیقی که به نظر عرف موسیقی لهوی مضل عن سبیل الله که مناسب با مجالس عیش و نوش است باشد، موسیقی حرام محسوب میشود و فرقی نمی‌کند که موسیقی کلاسیک باشد یا غیر کلاسیک؛ تشخیص موضوع هم موکول به نظر عرفی مکلف است و اگر موسیقی این‌گونه نباشد، به خودی خود اشکال ندارد.[29]
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: آیا میان انواع موسیقى ها، از قبیل اصیل(سنتى)، کلاسیک، محلى، پاپ و... تفاوتى در حکم هست؟
پاسخ: خیر؛ هیچ‌گونه تفاوتى میان آنها در حکم نیست و معیار حرمت استماع موسیقى، طرب‌انگیزى و لهوى بودن آن است.[30]
آیت‌الله مکارم:
پرسش: حکم موسیقى سنّتى و غیرسنّتى چیست؟
پاسخ: آهنگ‌هایى که مناسب مجالس لهو و فساد است، حرام می‌باشد و غیرآن اشکالى ندارد.[31]
حکم صدای زن
مقام معظم رهبری:
پرسش: گوش‌دادن به صدای زن هنگامی که شعر و غیرآن را به صورت دکلمه میخواند؛ اعم از اینکه شنونده، جوان باشد یاخیر، مذکر باشد یا مؤنث، چه حکمی دارد؟ و اگر آن زن از محارم باشد، حکم آن چیست؟
پاسخ: اگر صدای زن به صورت غنا نباشد و گوش‌دادن به صدای او هم به قصد لذت و ریبه نباشد و مفسدهای هم بر آن مترتّب نگردد، اشکال ندارد و فرقی بین موارد فوق نیست.[32]
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: نظر حضرتعالی در مورد صدای زنی که آواز میخواند چیست؟ با این فرض که مناسب مجالس لهو ولعب نباشد. در واقع آیا مطلق صدای زن حرام است یا حکم آن مانند مرد به شرایط (لهوی بودن و غیره …) بستگی دارد؟
پاسخ: زن جایز نیست صدای خود را نازک کند به نحوی که نوعاً مهیج باشد.[33]
آیت‌الله مکارم:
[در پاسخ استفتایی دربارۀ آوازخوانی زنان:] کلیّه آهنگ‌ها و صداهایى که مناسب مجالس لهو و فساد است، حرام و غیر آن جایز است و فرقى در این قسمت میان مرد و زن نیست؛ ولى خوانندگى نوع مباح براى زنان در صورتى جایز است که مجلس مخصوص به جنس خودشان باشد؛ خواه دسته‌جمعى بخوانند یا به تنهایى.[34]
پرسش: گوش‌دادن به آواز زن نامحرم براى مرد درصورتى‌که اشعار مذهبى بخواند و موجب مفسده هم نباشد، چه حکمى دارد؟
پاسخ: اشکال دارد.[35]
هم‌خوانی زنان(با زنان یا مردان)
پرسش: هم‌خوانى زنان و یا زنان و مردان در سرودها و تواشیح، چه حکمى دارد و آیا شنیدن آن جایز است؟
مقام معظم رهبری، آیت‌الله سیستانی:
پاسخ: اگر به صورت غنا نباشد و باعث تهییج شهوت و مفسده نگردد، اشکال ندارد.[36]
آیت‌الله مکارم:
پاسخ: اگر باعث مفسده شود، حرام است و بدون آن نیز بنابر‌احتیاط واجب، جایز نیست.[37]
مقام معظم رهبری:
پرسش: اجرای کنسرت توسط خوانندگان زن در جمع زنان یا در جمع زنان و مردان داخل یا خارج کشور چه حکمی دارد؟
پاسخ: آن حالتی که معمولاً در تک‌خوانی زن برای مرد ایجاد میشود، در اینجا ضعیف است؛ یعنی آن مناط حرمتی که در آنجا وجود داشت، آن حالت تحریک شهوت و ریبه در خواندن‌های دسته جمعی ضعیف است و به وجود نمی‌آید؛ گاهی در تلویزیون نشان می‌دهند که عده‌ای زن باحجاب کنار عده‌ای مرد ایستاده‌اند و صدای زنان در صدای مردان گم است؛ بنابراین آن خصوصیت صوت زنی که تنها در مقابل مرد‌ها میخواند در اینجا وجود ندارد؛ اگر چنین باشد، اشکال دارد؛ بله، اگر آن هم موجب تحریک شهوت و ریبه شود، آن هم حرام است؛ پس امر دائر مدار آن مناط است.[38]
آیت‌الله مکارم:
پرسش: خواندن مختلط زن و مرد با همدیگر چه حکمی دارد؟
پاسخ: درصورتی‌که صدای بانوان در صدای مردان محو شود و صدا و آهنگ سرود، مناسب مجالس لهو و فساد نباشد، اشکالی ندارد؛ در‌غیر‌این‌صورت، جایز نیست.[39]
قرائت قرآن توسط زن
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: در مسابقات بین‌المللی قرائت قرآن، یکی از قاریان خانم بود. حکم معظم‌له در مورد قرائت قرآن توسط خانم چیست؟
پاسخ: اگر زن بداند مرد اجنبی صدای او را می‌شنود، حرام است صدای خود را نازک و زیبا کند، به‌حدی که عادتا موجب تهییج باشد.[40]
مداحی زنان
مقام معظم رهبری:
پرسش: نوحه‌خوانی و مرثیه‌سرایی زنان که مستلزم رسیدن صدای آنها به نامحرم است، چه حکمی دارد؟
پاسخ: در مناط حرمت فرقی بین اقسام غنا نیست؛ چه غنای عرفی که آوازخوانی است و چه غنای لغوی که شامل نوحه‌خوانی و روضه‌خوانی و... است؛ مناط حرمت این است که لهوی نباشد و الا صوت ممدود مرجّع زن، به خودی خود حرام نیست؛ ولی اگر به جهتی مثل زن بودن خواننده یا جهات دیگر، این صدای جنبۀ لهوی برای آن مستمع پیدا کرد، حرام میشود.[41]
آیت‌الله مکارم:
پرسش: مرثیهخوانى و یا مداحى زنان با بلندگو، به طورى‌که هر شنوندهاى را جذب مىکند، چه صورت دارد؟
پاسخ: جایز نیست.[42]
غنا در تلاوت قرآن و مراثی
مقام معظم رهبری:
هر آوازی که لهوی باشد، محرّم است. چه در آواز مرثیه باشد، چه تلاوت قرآن و در مورد قرآن، حرمت آن مضاعف است؛ زیرا استخفاف و توهین به قرآن است.[43]
غنا در مجلس عروسی
مقام معظم رهبری:
در حرمت غنا فرقی بین مجلس عروسی و غیر عروسی نیست؛ یعنی اگر در مجلس عروسی هم غنایی بخواند که «لهو مضلّ عن سبیل الله» باشد، این محرّم است. امّا اگر غنایی میخواند که «لهو مضلّ عن سبیل الله» نیست، حرام نیست.[44]
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: آیا بانوان در شب زفاف و عروسی می‌توانند با هر نوع آهنگی آوازخوانی کنند، حتی با آهنگ‌های متناسب مجالس لهو و لعب؟ و آیا آنان می‌توانند از آلات و ابزار موسیقی استفاده کنند؟ و آیا آن وضع را می‌توان در مجلس عقدخوانی، شب حنابندان و یا مناسبت‌های دیگر، تکرار کرد یا مخصوص شب عروسی است؟
پاسخ: بنابر احتیاط واجب، اینچنین آوازخوانی‌ها حتی در شب زفاف و عروسی هم ترک شود تا چه رسد به شب‌ها و مناسبت‌های دیگر و حکم موسیقی و آوازخوانی حلال و حرام در مسائل قبل توضیح داده شد.[45]
استمتاع مرد از همسرش با غنا
مقام معظم رهبری:
چنانچه مرد بخواهد از زوجۀ خود متمتّع شود، به اینکه او برایش غنای حرام بخواند، جایز نیست.[46]
موسیقی، برای تحریک شهوت زوجین
مقام معظم رهبری، آیت‌الله سیستانی:
پرسش: آیا زن و شوهر به جهت تمایل به یکدیگر و افزایش شهوت، مى توانند به موسیقى لهوى گوش فرا دهند؟
پاسخ: گوش‌دادن به موسیقى حرام، جایز نیست و صرف افزایش تمایل به همسر، مجوّز شرعى براى استماع آن محسوب نمى شود.[47]
احکام فرعی موسیقی
مرجع برای تشخیص غنا
مقام معظم رهبری:
مرجع برای تشخیص مصداق غنای حرام از غیر حرام، با عرف است؛ یعنی بعد از آنکه به این نتیجه رسیدیم که غنای محرّم عبارت است از غنای «لهوی مضلّ عن سبیل الله»، تشخیص مصداق خارجیِ آن و اینکه آیا این آوازی که اجرا میشود، «لهو مضلّ عن سبیل الله» است یا نه، امری عرفی است.[48]
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: مرجع در تشخیص غنا و موسیقی حرام، کیست؟
پاسخ: ملاک، تشخیص مکلّف است.[49]
آیت‌الله مکارم:
پرسش 1: اساساً ملاک و مناط تشخیص موسیقى حرام با چه کسانى است؟ اگر با عرف است، کدام عرف؛ عرف مؤمنین و متشرّعین یا عرف موسیقىدانان و آهنگ‌سازان یا عرف کارشناسان فرهنگى جامعه یا عرف علما و اندیشمندان یا عرف فقها و مفتیان؟
پاسخ: در این‌گونه موارد باید به عرف عام متدیّن مراجعه کرد که تشخیص دهند کدام آهنگ و صوت مناسب مجالس لهو و فساد است[50] و کدام نیست. علما و فقها نیز در این‌گونه موارد به چنین عرفى رجوع مىکنند.1
پرسش 2: منظور از عرف در حکم موسیقی چیست؟ آیا با استناد به اینکه اکثر جوان‌ها موسیقی‌های شاد، گوش می‌کنند، ترانه‌های غیرمجاز، حلال میشود؟
پاسخ: عرف، یعنی افراد فهمیده و متدین از توده‌های مردم و گوش‌دادن به موسیقی حرام، باعث حلال‌شدن آن نخواهد شد.[51]
ملاک نبودن مجوّز وزارت ارشاد و امثال آن
مقام معظم رهبری:
پرسش: آیا صرف مجوز وزارت ارشاد، مجوز شرعی برای موسیقی و استماع آن میشود؟!
پاسخ: جواز گوش‌دادن به نوارها منوط به تشخیص خود مکلّف است که اگر تشخیص دهد مشتمل بر غنا و موسیقی «لهوی مضلّ عن سبیل اللّه» و مناسب با مجالس عیش و نوش و خوش‌گذرانی و همچنین مطالب باطل نیست، گوش دادن به آن اشکال ندارد؛ بنابراین، تجویز آن توسط سازمان تبلیغات اسلامی و یا هر مؤسسۀ اسلامی دیگر، به تنهایی دلیل شرعی برای مباح‌بودن آن نیست و به‌کارگیری آلات موسیقی در موسیقی لهوی مناسب با مجالس لهو و گناه جایز نمی‌باشد، ولی استفاده حلال از آنها برای اهداف عقلایی اشکال ندارد و تشخیص مصادیق هم موکول به نظر خود مکلّف است.[52]
ترویج غنا
مقام معظم رهبری:
هر چیزی که پدیدۀ موسیقی را در جامعه رایج و آن را عادی‌سازی کند، ترویج محسوب میشود. باتوجه‌به اینکه در زمان ما موسیقی لهوی بر غیرلهوی غلبه دارد، باید جلوی ترویج آن را گرفت؛ زیرا وقتی این امر در جامعه رواج پیدا کرد، حرام نیز در جامعه گسترش می‌یابد.
اگر زمانی رسید که موسیقی حرام مطلقاً در جامعه وجود نداشت، یعنی موسیقی‌دان‌های متدیّنی پرورش یافتند که آثار هنری آنها غیرلهوی و حلال، بلکه «مقرّب الی الله» شد، آن وقت تشکیل آموزشگاه و نمایشگاه اشکال ندارد. اما امروز این‌گونه نیست و وضع موسیقی کشور، نامطلوب است؛ یعنی موسیقی لهوی مُضل بر موسیقی غیرلهوی، غلبه دارد. بنابراین، در این شرایط ترویج موسیقی، جایز نیست.[53]
شرط نهیازمنکر و جلوگیری از رواج غنا
مقام معظم رهبری:
پرسش: گاهی از رادیو و تلویزیون آهنگ‌هایی پخش میشود که به نظر من مناسب با مجالس لهو و فسق هستند، آیا بر من واجب است که از گوش‌دادن به آنها خودداری نموده و دیگران را هم از آن منع کنم؟
پاسخ: اگر آنها را از نوع موسیقی لهوی «مضل عن سبیل الله» و مناسب با مجالس لهو میدانید، جایز نیست به آنها گوش دهید، ولی نهی دیگران از باب نهیازمنکر منوط به این است که احراز نمایید که آنان هم آهنگ‌های مزبور را از نوع موسیقی حرام میدانند.[54]
وظیفۀ عروس و دامادِ مخالف با غنا
آیت‌الله مکارم:
پرسش: عروس و داماد، مخالف موسیقى و رقص هستند. اگر بقیه انجام مى‌دهند، چه حکمى دارد؟
پاسخ: درصورتی‌که آنها موافق نبوده و با زبان خوش نهىازمنکر کنند، مسئولیتى ندارند.[55]
تعلیم و تعلّم غنا
مقام معظم رهبری:
تعلیم و تعلم غنا، به معنای فراگیری قواعد آن، حرام نیست. مگر اینکه آنچه اجرا می‌کند، «مضلّ عن سبیل الله» باشد که این مطلب مربوط به فراگیری دستگاه‌‌ها نیست. بلکه مربوط به ایجاد آهنگ‌‌هاست.[56]
آیت‌الله سیستانی:
تعلیم و تعلّم آن (غنا) نیز حرام است.[57]
حکم ساخت، نگهداری، معامله و... آلات موسیقی
مقام معظم رهبری:
اگر آلات لهو از آلات مشترک بین موسیقی محلّل و محرّم است، ساختن آنها حرام نیست. در جایی که قصد و یا شرط استفادۀ حرام از آن باشد، در این صورت معامله، حرام و باطل است.
خریدوفروش این آلات و سایر معاملات هم تابع همین مطلب است؛ یعنی چنانچه به عنوان آلات مشترک فروخته میشود، مثل بقیۀ آلات مشترک بین محرّم و محلّل است که اگر شرط استفاده حرام یا قصد استفادۀ حرام در آن نیست، اشکال ندارد. ولی اگر می‌داند که استفادۀ حرام خواهد شد، درصورتی‌که این بیع، اعانت و کمک بر آن محسوب شود، حرام است.[58]
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: حکم خریدوفروش و ساخت و استماع به نی چیست؟
پاسخ: اگر از آلات موسیقی حرام باشد، ساخت و استفاده و آموزش و معامله با آن حرام است و اگر مشترک باشد، ساخت و معامله با آن اشکال ندارد و استفاده و آموزش روش غیرمحرم آن جایز نیست.[59]
آیت‌الله مکارم:
پرسش: تولید و خریدوفروش آلات و ابزار موسیقی چه حکمی دارد؟
پاسخ: آلات و ابزار موسیقى، آنچه مربوط به موسیقى حرام است؛ یعنى غالباً با آن موسیقى حرام نواخته میشود، تولید و خرید و فروش و ارائۀ تصویر آن در وسایل ارتباط‌جمعى حرام مى‌باشد؛ ولى آلات مشترکه، یا آنچه غالباً موسیقى حلال با آن نواخته میشود، در جهات فوق اشکالى ندارد.[60]
حکم خرید پیانو و سنتور
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: آیا خرید پیانو جهت استفاده شخصی و بدون لهو و لعب جایز است؟
پاسخ: جایز نیست.[61]
پرسش: آیا خریدن سنتور، اشکال دارد؟
پاسخ: اگر از آلات مختصۀ آهنگ حرام باشد، حرام است.[62]
تکثیر نوار و سی‌دی غنا و اجرت آن
مقام معظم رهبری:
پرسش: آیا گرفتن اجرت برای تکثیر نوارهای صوتی که محتوی امور حرامی هستند جایز است؟
پاسخ: هر نوار صوتی که گوش‌دادن به آن حرام است، تکثیر و گرفتن اجرت برای آن هم جایز نیست.[63]
حکم دعوت از مُطربان در عروسی و پول دادن به آنها
آیت‌الله مکارم:
پرسش: متأسّفانه عدّه‌اى براى عروسى فرزندان خود از افرادى به نام «مُطرِب» که داراى ابزار و آلات موسیقى بوده و در عروسى‌ها ضمن آواز خواندن به رقص و پایکوبى نیز مى‌پردازند، دعوت به عمل مى‌آورند! باتوجه‌به آثار منفى حضور مطربان، دعوت از چنین افرادى و پول دادن به آنها شرعاً چه حکمى دارد؟
پاسخ: دعوت‌کردن از مُطرب، حرام است، و پول‌دادن به آنها گناه دیگرى است. علاقه‌مندان به اسلام و شیعیان اهل‌بیت اطهار؟عهم؟ بایستى از این اعمال پرهیز کنند.[64]
روضه‌خوانی توسط خواننده و استفاده از سیستم مجالس لهو در عزا
آیت‌الله مکارم:
پرسش: کسی که در مجالس عروسی میخواند، آیا می‌تواند برای مجالس روضه نیز بخواند؟ یا استفاده از سیستم صوتی مجالس لهو برای مجلس عزا جایز است؟
پاسخ: 1. این کار مانعی ندارد؛ اما لازم است از اعمال گذشتۀ خود به‌صورت جدی توبه نموده و از آن فاصله بگیرد و توبۀ حقیقی آن است که انسان به‌طور جدی از گناهان خود پشیمان باشد و آنها را کاملاً ترک کرده و با اعمال نیک آینده، گذشته را جبران کند. در این صورت -ان شاء الله- مشمول بخشش الهی واقع خواهد شد.2. استفاده از آن وسایل برای مراسم عزاداری مانعی ندارد.[65]
استثنائات موسیقی
افتادن به عسر و حرج
پرسش: اگر در شرایطی واقعاً در صورت ترک مجلس و فضای گناه (ازجمله مجلس غنا) انسان به عسر و حرج جدی بیفتد، می‌تواند بنشیند؟ (مثلا در وسیلۀ نقلیه‌‌ای که راننده‌اش موسیقی حرام گذاشته و انسان می‌داند که اصلا راننده به تذکرش گوش نمی‌کند و یا حتی با تذکر او، راننده ممکن است او را در جاده و... رها کند و امثال آن.)
مقام معظم رهبری:
پاسخ: در فرض سؤال، اگر پیاده‌شدن از ماشین باعث عسر‌و‌حرج است، واجب نیست پیاده شوید؛ ولی واجب است به غنا گوش ندهید؛ هرچند به گوش شما بخورد و آن را بشنوید.[66]
آیت‌الله مکارم:
پاسخ: در فرض پرسش، اگر ترک مجلس موجب عسر‌و‌حرج شدید شود، ترک آنجا واجب نیست؛ اما نباید گوش کند، هرچند صدا به گوش او برسد.[67]
موسیقى محل کار
پرسش: من در مکانى کار مى کنم که صاحب آن همیشه به نوارهاى موسیقى مبتذل و حرام گوش مى دهد و من هم مجبور به شنیدن آن هستم؛ آیا این کار براى من جایز است یا خیر؟
مقام معظم رهبری:
پاسخ: اگر احتمال تأثیر مى دهید -با تحقّق سایر شرایط باید او را نهىازمنکر کنید و اگر نمى پذیرد، چنانچه مجبورید در آن مکان حضور داشته باشید، کارکردن در آنجا براى شما اشکال ندارد؛ ولى باید به موسیقى حرام گوش ندهید. و اگر صداى آن بدون دلخواه به گوش شما رسید، اشکال ندارد.[68]
آیت‌الله مکارم:
پاسخ: گوش‌دادن به موسیقی لهوی حرام است؛ لذا باید با زبان نرم و ملایم صاحب‌کار را ارشاد کنید؛ اگر مؤثر واقع نشد، در اولین‌فرصت که کار دیگری پیدا کردید، آن محل را ترک نمایید.[69]
استماع موسیقی برای آرامش و درمان
آیت‌الله مکارم:
پرسش: امروزه موسیقى براى معالجۀ بعضى از بیمارى‌هاى روانى (مانند افسردگى، اضطراب، مشکلات جنسى و سرد مزاجى زنان) به کار مى رود، حکم آن چیست؟
پاسخ: اگر نظر پزشک متخصص و امین، بر این است که تنها راه معالجه و درمان آن، استفاده از موسیقى‌است، گوش‌دادن به آن به مقدارى که درمان بیمار اقتضا مى کند، اشکال ندارد.[70]
[1]. لقمان، 6.
[2]. وسائل‌الشیعة، ج17، ص303.
[3]. همان، ص309.
[4]. رسالۀ آموزشی مقام معظم رهبری،ج 2، درس 27.«در این قسمت در منبع مذکور(رسالۀ آموزشی مقام معظم رهبری) مباحث مبسوط و دقیقی در این باب بیان شده است که توصیه میشود خوانندگان محترم به آن مراجعه نمایند.»
[5]. همان.
[6]. همان، درس 28.
[7]. فقه برای غربنشینان، مسئلۀ 539-542.
[8]. رسالۀ توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم شیرازی، مسائل عمومی مورد ابتلا، موسیقی.
[9]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، تبیین موسیقی حلال و حرام.
[10]. رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 28.
[11]. همان.
[12]. همان.
[13]. همان.
[14]. همان، درس 29.
[15]. رسالۀ دانشجویی، پرسش 294.
[16]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
[17]. رسالۀ أجوبة‌الاستفتائات، سؤال 1160.
[18]. رسالۀ دانشجویی، پرسش 286.
[19]. رسالۀ أجوبة‌الاستفتائات، سوال1136.
[20]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش و پاسخ.
[21]. پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، موسیقی.
[22]. رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 28.
[23]. همان، درس 30.
[24]. رسالۀ دانشجویی، پرسش 284.
[25]. فقه برای غربنشینان، باب معاملات، فصل ده، احکام موسیقی.
[26]همان، مسئله 560.
[27]. رسالۀ توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم شیرازی، مسائل عمومی مورد ابتلا، موسیقی.
[28]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، تبیین موسیقی حلال و حرام و حکم آن.
[29]. رسالۀ اجوبة‌الاستفتائات، سوال1128.
[30]. رسالۀ دانشجویی، پرسش 284.
[31]. استفتائات جدید،ج 1، سوال514.
[32]. رسالۀ أجوبة‌الاستفتائات، سوال1146.
[33]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش و پاسخ.
[34]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
[35]. استفتائات جدید،ج 1، سوال526.
[36]. رسالۀ دانشجویی، پرسش 308.
[37]. استفتائات،ج 1، سوال522.
[38]. رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 29.
[39]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، موسیقی.
[40]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش و پاسخ.
[41]. رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 29.
[42]. استفتائات جدید،ج 2، سوال764.
[43]. رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 28.
[44]. همان.
[45]. فقه برای غربنشینان، مسئلۀ 555.
[46]. رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 28.
[47]. رسالۀ اجوبة‌الاستفتائات، سوال1153؛ رسالۀ دانشجویی، پرسش 291.
[48]. رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 29.
[49]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش و پاسخ.
[50]. استفتائات جدید،ج 2، سوال704. «منظور مجالسى است که براى عیّاشى و هوسرانى و بىبندوبارى تشکیل شده است و به‌تعبیر دیگر به مجالسى گفته مى‌شود که در نزد عرف متشرّعه و متدیّن مجلس گناه محسوب شود، موسیقىهاى مناسب آن حرام است؛ هرچند در مجلسِ عادى نواخته شود یا به‌صورت فردى باشد (دقّت کنید).»
[51]. احکام خانواده، سوال244.
[52]. رسالۀ اجوبة‌الاستفتائات، سوال1129.
[53]. رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 30.
[54]. رسالۀ أجوبة الاستفتائات، سوال1141.
[55]. احکام خانواده، سوال244.
[56]. رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 29.
[57]. فقه برای غربنشینان، احکام معاملات.
[58]. رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 30.
[59]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش و پاسخ.
[60]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، موسیقی.
[61]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش و پاسخ.
[62]. همان.
[63]. رسالۀ أجوبة‌الاستفتائات، سوال1166.
[64]. استفتائات جدید،ج 3، سوال461.
[65]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
[66]. استفتاء از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
[67]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
[68]. رسالۀ دانشجویی، پرسش 302.
[69]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
[70]. استفتائات جدید،ج 1، سوال714 .