«معاملات، مشاغل و درآمدهای حرام»، در ثقلین
الف. در قرآن
<یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکُمْ رَحیما>[1]
«اى اهل ایمان! اموال یکدیگر را در میان خود به باطل [و از راه حرام و نامشروع] مخورید، مگر آنکه تجارتى ازروى خشنودى و رضایت میان خودتان انجام گرفته باشد و خودکشى نکنید؛ زیرا خدا همواره به شما مهربان است.»
ب. در روایات
«عَنْ عُبَیْدِبْنِ‌زُرَارَةَ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ{علیه السلام} قَالَ: کَسْبُ الْحَرَامِ یَبِینُ فِی الذُّرِّیَّةِ».[2]
«امام صادق{علیه السلام} می‌فرماید: درآمد حرام در ذریه آشکار می‌شود.»
2. «عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ{علیه السلام} قَالَ: السُّحْتُ ثَمَنُ الْمَیْتَةِ وَ ثَمَنُ الْکَلْبِ وَ ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِیِّ وَ الرِّشْوَةُ فِی الْحُکْمِ وَ أَجْرُ الْکَاهِنِ».[3]
«سکونی از امام صادق{علیه السلام} حدیث کند که حضرت فرمود: [از مصادیق ] سحت [مال حرام] ثمن مردار و ثمن سگ و ثمن شراب و مهر از روی بغی و رشوه در قضاوت و اجرت کاهن می‌باشد.»
اقسام و مصادیق و احکام فرعی آن‌ها
معامله و ترویج و... کالاهای صهیونیستی و آمریکایی و حامیان آن‌ها
مقام معظم رهبری:
پرسش 1: آیا واردکردن کالاهای اسرائیلی و ترویج آن‌ها جایز است؟ درصورتی‌که این کار هرچند بر اثر اضطرار صورت بگیرد، آیا فروش آن‌ها جایزاست؟
پاسخ: باید از معاملاتی که به نفع دولت غاصب اسرائیل که دشمن اسلام و مسلمین است، خودداری شود و واردکردن و ترویج کالاهای آنان که از ساخت و فروش آن سود می‌برند، برای هیچ‌کس جایز نیست و همچنین برای مسلمانان هم خرید آن کالاها به‌خاطر مفاسد و ضررهایی که برای اسلام و مسلمین دارد، جایز نیست.[4]
پرسش 2: آیا برای مسلمانان خرید کالاهای اسرائیلی که در سرزمین اسلامی به فروش می‌رسند، جایز است؟
پاسخ: بر آحاد مسلمین واجب است که از خرید و استفاده از کالاهایی که سود تولید و فروش آن‌ها عاید صهیونیست‌ها که با اسلام و مسلمین در حال جنگ هستند می‌شود، اجتناب کنند.[5]
پرسش 3: اگر کالاهای اسرائیلی وارد کشورهای اسلامی شود، آیا جایز است تاجران بخشی از آن‌ها را خریده و به مردم بفروشند و آن‌ها را ترویج کنند؟
پاسخ: این کار برای آنان به علت مفاسدی که دارد، جایز نیست.[6]
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: حکم خرید کالا از کشورهایی که به‌صورت مستقیم و یا غیرمستقیم از اسرائیل حمایت می‌کنند، چیست؟
پاسخ: اگر شرکت سازندۀ کالا به اسرائیل کمک نکند، اشکال ندارد.[7]
آیت‌الله مکارم:
پرسش: آیا مواد خوراکی یا هرنوع جنس دیگری که تحت لیسانس یهود یا کشورهای کفر مانند آمریکا باشد و یا از آن کشورها خریداری شده را مسلمان می‌تواند برای استفادۀ خود تهیه کند؟
پاسخ: اگر یقین دارند که سود آن شرکت‌ها، متعلّق به صهیونیست‌ها و اسرائیل و آمریکا یا انگلیس است که نوعی کمک به این ظالمان باشد، در این صورت خریدوفروش آن جایز نیست؛ ولی آنچه با اجازۀ دولت وارد می‌شود، می‌توانند بخرند نیز استفاده از آنچه قبلاً بدون آگاهی تهیّه کرده‌اید، مانعی ندارد.[8]
فروش و کرایۀ فیلم‌های مشتمل بر موسیقی لهوی
مقام معظم رهبری:
پرسش: فروش و کرایه‌دادن فیلم‌هاى هندى که آهنگ‌هاى غیرمجاز هم دارند، چه حکمى دارد؟
پاسخ: اگر مشتمل بر موسیقى لهوى متناسب با مجالس عیش و نوش و خوش‌گذرانى باشد، جایز نیست.[9]
فروش سیگار
آیت‌الله مکارم:
پرسش: سیگار فروشی چه حکمی دارد؟
پاسخ: این کار حرام است.[10]
معامله‌های شبه غربی و معامله با شرکت‌های هرمی
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: آیا معاملات با هرگونه شرکت هرمی مانند «پرایم‌بانک» و «دیاموند» و «گُلد‌ماین» «وست‌ویژن» و غیره، صحیح است؟
پاسخ: حضرت آقا(آیت‌الله سیستانی)، در مورد چنین شرکت‌هایی و کار در آن‌ها اظهار نظر نمی‌فرمایند و مکلف در این مسئله می‌تواند به مجتهد اعلم بعدی رجوع کند.[11]
آیت‌الله مکارم:
فعّالیّت مرموز اقتصادى شرکت «گُلد‌کوئیست» وسایر شرکت‌هاى مشابه داخلى و خارجى مشروع نیست وشبیه نوعى قِمار و لاتار است و شایسته نیست که آلودۀ آن شوید و کسانى که آلوده شده و سودى برده‌اند، پول اوّلیۀ خود را از آن برمى‌دارند و بقیّه را به صاحبان اصلى آن مى‌رسانند و اگر به آن‌ها دسترسى ندارند به سایر مال‌باختگانى که در این طرح شرکت کرده و متضرّر شده‌اند، مى‌دهند و اگر به آن‌ها هم دسترسى ندارند، به نیّت صاحبان اصلى به فقرا صدقه مى‌دهند.[12]
دریافت دستمزد به خاطر معرفی سرمایه‌گذار
آیت‌الله مکارم:
پرسش: آیا دریافت دستمزد بابت معرفی سرمایه‌گذار به شرکت‌های سرمایه‌گذاری، حلال است؟
پاسخ: اگر از شرکت‌های هرمی باشد، جایز نیست.[13]
خرید و فروش داروهای دولتی غیرقانونی
آیت‌الله مکارم:
پرسش: خریدوفروش داروهاى دولتى خارج از سیستم نظارتى، چه حکمى دارد؟
پاسخ: درصورتى‌که برخلاف مقرّرات جمهورى اسلامى باشد یا منشا ضرر و زیانى شود، جایز نیست.[14]
حکم شرطبندی
آیت‌الله سیستانی:
پرسش 1: اگر انسان با دوست خود قرار بگذارد که اگر مثلاً در مسابقه پینگ‌پنگ هر کدام برد دیگری را مهمان کند به مثلا نوشابه این کار برای هر یک از طرفین حکمی دارد و اصولا اینکه قرار ما با چه نیتی برای طرفین می‌تواند بلااشکال باشد؟
پاسخ: چنانچه به صورت شرطبندی باشد حرام است.[15]
پرسش 2: آیا در مسابقات فوتبال که تیم برنده پول می‌گیرد حلال است یا حرام؟
پاسخ: اگر با شرط باشد، حرام است.[16]
پیش بینى نتایج فوتبال
آیت‌الله مکارم:
درصورتی‌که از شرکت‌کنندگان پولى بگیرند و به قید قرعه از محل پول‌هاى دریافتى جوایزى به برندگان بپردازند، این کار حرام است.[17]
حکم تصرف در مال معاملۀ مشکوک
آیت‌الله سیستانی:
اگر انسان برای ندانستن مسئله‌ای نداند معامله‌ای که کرده صحیح است یا باطل، نه در مالی که گرفته است می‌تواند تصرف نماید، و نه در مالی که تحویل داده است، بلکه باید مسئله را یاد بگیرد، یا احتیاط کند هرچند با مصالحه باشد؛ ولی اگر بداند طرف راضی به تصرّف در آن است هرچند معامله باطل باشد، تصرّف جایز است.[18]
اجرت‌گرفتن روحانیون برای آموزش مسائل دینی
مقام معظم رهبری:
پرسش: آموزش مسائل شرعی چه حکمی دارد؟ آیا جایز است روحانیون در برابر یاددادن مسائل شرعی به مردم، اجرت بگیرند؟
پاسخ: آموزش مسائل حلال و حرام واجب است و اجرت‌گرفتن در برابر آن اشکال ندارد.[19]
دریافت حقوق ماهانه برای اقامۀ نماز و ارشاد و...
مقام معظم رهبری:
پرسش: آیا دریافت حقوق ماهانه برای اقامۀ نماز جماعت و راهنمایی و ارشاد دینی در نهادها و ادارههای دولتی جایز است؟
پاسخ: اشکال ندارد.[20]
کسب درآمد از طریق تراشیدن ریش
مقام معظم رهبری:
پرسش: من به اعتبار اینکه مسئول روابط‌عمومی یکی از شرکت‌های تابع جمهوری‌اسلامی هستم، مجبور به خرید و ارائۀ لوازم اصلاح به مهمان‌ها برای تراشیدن ریششان می‌باشم، تکلیف من چیست؟
پاسخ: بنا‌بر‌احتیاط، خرید و ارائۀ لوازم ریش‌تراشی به دیگران جایز نیست؛ مگر در مقام ضرورت.[21]
آیت‌الله سیستانی:
تراشیدن ریش و اخذ اجرت بر آن بنا بر احتیاط واجب جایز نیست؛ مگر اینکه مورد اضطرار باشد، یا ترک آن موجب ضرر یا حرجی باشد که معمولاً تحمّل نمی‌شود، هرچند از جهت استهزا و توهین باشد.[22]
آیت‌الله مکارم:
پرسش: کسب درآمد ازطریق تراشیدن ریش، چه حکمی دارد؟
پاسخ: کسب درآمد ازطریق تراشیدن ریش غیرمسلمان اشکال ندارد؛ ولی از طریق تراشیدن ریش مسلمان اشکال دارد؛ اما هرگاه شخص مقلد کسی باشد که آن را حرام نمی‌داند، مانعی ندارد ( لازم به ذکر است که اقلیتی از مجتهدین این کار را حرام نمی‌دانند).[23]
پارتی‌بازی و حقوق حاصل از آن
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: اگر کسی با پارتی سر کار برود آیا حقوق او حلال است یا حرام؟
پاسخ: اگر از نظر تخصص و توانائی انجام کار در حد مطلوب باشد حقوق حلال است.[24]
آیت‌الله مکارم:
پرسش: ارگان‌هاى دولتى افرادى را ازطریق امتحان و مصاحبه و مانند آن و تعدادى را نیز ازطریق رابطه و پارتى‌بازى، گزینش و به کار مى‌گیرند به نحوى که اگر این رابطه نبود، افراد دیگرى را ازطریق امتحان و مصاحبه جذب مى‌کردند. حال، سوالاین است که حقوق و مزایاى افرادى که ازطریق پارتى‌بازى جذب کار شده‌اند، چه حکمى دارد؟
پاسخ: با توجه به سؤال، اصل این کار جایز نیست و حقوقى که مى‌گیرند، اشکال دارد.
[1]. النساء، 29.
[2]. الکافی، ج5، ص124.
[3]. همان، ص126.
[4]. رسالۀ أجوبةالاستفتائات، سوال1347.
[5]. همان، سوال1349.
[6]. همان، سوال1352.
[7]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش و پاسخ.
[8]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، خریدوفروش.
[9]. پایگاه اطلاع‌رسانی مقام معظم رهبری، استفتائات جدید، موسیقی و غنا.
[10] . پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، مشاغل.
[11]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش و پاسخ.
[12]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، احکام معاملات جدید.
[13]. همان، مشاغل.
[14]. همان، خریدوفروش.
[15]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش و پاسخ.
[16]. همان.
[17]. رسالۀ احکام (پسران)، مسئلۀ 45.
[18]. رسالۀ توضیح‌المسائل، مسئلۀ 2060.
[19]. رسالۀ اجوبة‌الاستفتائات، سوال1112.(اصلاحیه جواب استفتا توسط دفتر مقام معظم رهبری.)
[20]. رسالۀ اجوبة‌الاستفتائات، سوال1113.
[21]. همان، سوال۱۴۱۷.
[22]. رسالۀ توضیح‌المسائل، مسئلۀ ۲۰۸۹.
[23]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، مشاغل.
[24]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش و پاسخ.