«بدعت و خرافه»، در ثقلین
الف. در قرآن
<إِنَّ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَکَانُوا شِیَعاً لَسْتَ مِنْهُمْ فِى شَىْء إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللهِ ثُمَّ یُنَبِّئُهُمْ بِمَا کَانُوا یَفْعَلُون>[1]
«کسانى که آیین خود را پراکنده ساختند، و به دسته‌هاى گوناگون تقسیم شدند، تو هیچ‌گونه رابطه‌اى با آن‌ها ندارى سر و کار آن‌ها تنها با خداست؛ سپس خدا آن‌ها را از آنچه انجام مى‌دهند، با خبر مى‌کند.»
ب. در روایات
«عَنْ عَبْد‌الرَّحِیمِ‌الْقَصِیرِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ{علیه السلام} قَالَ: قَالَ رَسُولُ‌اللَّهِ{صلوات الله علیه}: کُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ وَ کُلُّ ضَلَالَةٍ فِی النَّارِ».[2]
«عبدالرحیم‌القصیر از امام صادق{علیه السلام} حدیث می‌کند که فرمود: رسول خدا{صلوات الله علیه} فرمود: هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی در آتش است.»
اقسام و مصادیق آن‌ها
الف. برخی [خرافات و] بدعت‌های رایج
خرافه بودن صبر، هنگام عطسه
مقام معظم رهبری:
پرسش: در برخی از عوام به موقع عطسه‌کردن می‌گویند باید صبرکنید. آیا این حرف صحیح است؟
پاسخ: در فرض مذکور صبرکردن لازم نیست و وجه شرعی ندارد.[3]
ادای نوافل منع شده در سفر
آیت‌الله مکارم:
پرسش: نوافلى که در سفر منع شده، اگر انجام شود، آیا بدعت محسوب می‌شود یا ثواب آن کمتر است؟
پاسخ: انجام این نوافل، مشروع نیست.[4]
منظور از اذان دوم
آیت‌الله مکارم:
پرسش: شنیده شده اذان دوم در نماز جمعه بدعت و حرام و موجب بطلان نماز است، منظور کدام اذان است؟
پاسخ: منظور از اذان دوم، اذانى است که پس از خطبه‌ها گفته مى‌شود که حرام و بدعت است؛ ولى موجب بطلان نماز نیست.[5]
حکم گفتن «عجلوا بالصلوة» بعد از اذان و اقامه
آیت‌الله مکارم:
پرسش: باتوجه‌به اینکه در اذان حدّاقل شش‌مرتبه دعوت به نماز مى‌شود، آیا گفتن «عجّلوا بالصّلوة» که در این روزها در مساجد متداول است، بدعت نیست؟
پاسخ: اگر جملۀ «عجّلوا بالصّلوة» به‌قصد ورود در شرع و به‌صورت جزئى از اذان گفته شود، اشکال دارد؛ امّا اگر منظور تأکید بیشتر در تعجیل در نماز باشد و از آن جدا گردد، اشکالى ندارد.[6]
حرمت اذان و اقامه در نمازهای مستحب (به قصد ورود)
آیت‌الله مکارم:
پرسش: آیا گفتن اذان و اقامه برای نمازهای غیریومیه لازم است؟
پاسخ: اذان و اقامه در غیر نمازهای یومیه بدعت و حرام است.[7]
حکم شهادت ثالثه در اذان
آیت‌الله مکارم:
پرسش: آیا گفتن «أشهد أنّ علیّاً ولىّ الله» در اذان، اختراع و بدعت است؟
پاسخ: بدعت آن است که به‌قصد جزئیّت اذان بگویند و اگر به این قصد نباشد، بدعت نیست و اشکالى ندارد و شیعیان به این قصد نمى‌گویند و اگر قصد جزئیت شود، کار خلاف شده؛ اما اذان و اقامه باطل نمی‌شود.[8]
مراسم سیزده‌بدر
مقام معظم رهبری:
پرسش: نظر معظم‌له پیرامون مراسم سیزده‌بدر چیست؟
پاسخ: فی‌نفسه حرام نیست؛ هرچند چنین اموری نباید جزو دین شمرده شود.[9]
حکم نخ بستن به مکان‌های مقدس
مقام معظم رهبری:
پرسش: آیا نخ بستن به ضریح حضرات‌معصومین؟عهم؟ و درهای حرم‌ها و مساجد، جایز است؟
پاسخ: این‌گونه امور نباید به دین نسبت داده شود.[10]
مسئلۀ «شانس»
آیت‌الله مکارم:
پرسش: در بعضى از خواب‌نامه‌ها و همچنین در صداوسیما جمهورى اسلامى کلمه شانس کاربرد زیادى پیدا نموده، درحالى‌که مى‌توان از کلماتى مانند «ان‌شاءالله» و امثال آن استفاده کرد و به نظر مى‌رسد حالتى به شانس داده شده که در مقابل قدرت خداوند، قدرتى دیگر به نام شانس انسان را یارى مى‌کند و نیاوردنش باعث عدم پیروزى در آن کار مى‌شود، نظر شما در این مورد چیست؟
پاسخ: شانس یک‌امر موهوم و خرافاتى است، نباید آن را تبلیغ و ترویج کرد و در بسیارى از موارد ممکن است، سبب سستى عقیده مردم شود.[11]
ب. خرافات و بدعت‌ها در عزاداری[12]
استفاده از عَلَم در مراسم عزاداری
پرسش: استفاده از عَلَم در مراسم عزاداری سیدالشهداء؟عهم؟ با قراردادن آن در مجلس عزا یا حمل آن در دسته عزاداری، چه حکمی دارد؟
مقام معظم رهبری:
پاسخ: پاسخ: فی‌نفسه اشکال ندارد؛ ولی نباید این امور جزو دین شمرده شوند.[13]
آیت‌الله مکارم:
پاسخ: اگر برای عابرین مزاحمتی ایجاد نکند و آسیبی به حمل‌کننده علامت نزند و از مجسمه‌های حیوانات و امثال آن در علم استفاده نشود، اشکال ندارد و خوب است از علم‌های کوچک‌تر استفاده گردد و بهترین جایگزین، استفاده از پرچم‌های مناسب و در شأن عزاداری خامس‌آل‌عبا{علیه السلام} است.[14]
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: آیا اشکالی دارد در ابتدای دسته‌های عزاداری چهل‌چراغ یا علم قرار داشته باشد؟
پاسخ: مانعی ندارد.[15]
حکم دست زدن در مولودی‌ها واعیاد اهل بیت؟عهم؟
مقام معظم رهبری:
پرسش: دست‌زدن همراه با شادی و خواندن و ذکر صلوات بر پیامبر اکرم و آل او؟عهم؟ در جشن‌هایی که به مناسبت ایام ولادت ائمۀ معصومین؟عهم؟ و اعیاد وحدت و مبعث برگزار می‌شود چه حکمی دارد؟ اگر این جشن‌ها در مکان‌های عبادت؛ مانند مسجد و نمازخانه‌های ادارات و مؤسسات دولتی و یا حسینیه‌ها برگزار شوند، حکم آن‌ها چیست؟
پاسخ: به‌طورکلی کف‌زدن فی‌نفسه به نحو متعارف در جشن‌های أعیاد یا برای تشویق و تأیید و مانند آن اشکال ندارد؛ ولی بهتر است فضای مجالس دینی به خصوص مراسمی که در مساجد و حسینیه‌ها و نمازخانه‌ها برگزار می‌شود، به ذکر صلوات و تکبیر معطّر گردد تا انسان به ثواب آن‌ها برسد.[16]
آیت‌الله مکارم:
پرسش: آیا دست‌زدن هماهنگ و مرتّب، یا نامرتّب، در مجالس مولودى ائمّه اطهار؟عهم؟ جایز است؟ آیا با احترام و قداست این مجالس سازگار است؟ شرکت در این مجالس، که جهت اظهار شادى به دست‌زدن مشغول مىشوند، چه حکمى دارد؟
پاسخ: کف زدن مانعى ندارد؛ امّا در مساجد و حسینیّه‌ها ترک شود.[17]
مراسم طشت گذاری
پرسش: نظر جناب‌عالى درمورد مراسم طشت‌گذارى که پیش از فرا رسیدن محرّم‌الحرام در بسیارى از مناطق آذرى‌‌زبان ایران منعقد مى‌شود، چیست؟
مقام معظم رهبری:
پاسخ: شایسته بلکه مستحسن است عزاداری به شیوۀ مرسوم و سنتی برگزار شود و از هرگونه کاری که موجب وَهن مذهب باشد، پرهیز شود.[18]
آیت‌الله مکارم:
پاسخ: این کار صحیحی نیست و در منابع معتبر وارد نشده است.[19]
احکام فرعی مرتبط با بدعت و خرافه
وجوب امربه‌معروف و نهیازمنکر در برابر بدعت‌ها
آیت‌الله مکارم:
پرسش: آیا در مقابل بدعت‌ها نیز همۀ افراد باید امربه‌معروف و نهیازمنکر کنند و یا این کار برای کسانی واجب می‌باشد که عالم بر تمام مسائل دینی می‌باشند؟
پاسخ: هرگاه بدعتى در اسلام واقع شود (مانند منکراتى که دولت‌هاى ناصالح به نام اسلام انجام مى‌دهند) بر همه مخصوصاً علماى دین واجب است حق را اظهار و باطل را انکار کنند و اگر سکوت علماى دین موجب هتک مقام علمیا سو ظنّ به علماى اسلام شود، اظهار حق به هر نحوى که ممکن باشد واجب است، هرچند بدانند تاثیر نمىکند.[20]
[1]. المائدة، 159.
[2]. الکافی، ج1، ص58-57.
[3]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
[4]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، بدعت.
[5]. همان.
[6]. همان، اذان و اقامه.
[7]. همان.
[8]. همان، اذان.
[9]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
[10]. همان.
[11]. استفتائات جدید،ج 4، سوال1289.
[12]. برخی از این موارد، مصداق بدعت نمی‌باشد؛ لکن استطراداً و به دلیل اهمیتش در این بخش مطرح می‌شود.
[13]. رسالۀ اجوبة‌الستفتائات، سوال1444.
[14]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، علم.
[15]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش و پاسخ.
[16]. رسالۀ اجوبة‌الستفتائات، سوال1182.
[17]. استفتائات جدید،ج 3، سوال468..
[18]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
[19]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، خرافات در عزاداری.