«تعرُّب پس از هجرت»، در روایات
«عن مُحَمَّدِبْنِ‌مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ{علیه السلام} قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: الْکَبَائِرُ سَبْعٌ قَتْلُ الْمُؤْمِنِ مُتَعَمِّداً وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَةِ وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ وَ التَّعَرُّبُ بَعْدَ الْهِجْرَةِ وَ ... ».[1]
«محمد‌بن‌مسلم گوید: از امام صادق{علیه السلام} شنیدم که حضرت{علیه السلام} مىفرمود: کبائر هفتند: 1. قتل مؤمن به عمد 2. متّهم‌کردن زن عفیفه به زنا 3. گریختن از جبهۀ جهاد 4. تعرّب پس از هجرت».
معنا و حکم آن
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: معنای تعرّب پس از هجرت که از گناهان کبیره است، چیست؟
پاسخ: برخی فقها فرموده‌اند در این زمان معنای جمله آن است که، انسان در سرزمینی اقامت کند که دین و ایمانش کاستی پذیرد و منظور آن است که او سرزمین اسلامی را که می‌توانست، معارف دینی و احکام شرعی را بیاموزد و واجبات تکالیف خود را انجام دهد و محرمات را ترک نماید، رها و به کشوری برود که همه و یا بعضی آن‌ها را نتواند به‌جا آورد.[2]
آیت‌الله مکارم:
پرسش: معنا و حکم تعرب بعد از هجرت در عصر ما چیست؟
پاسخ: تعرب بعد‌الهجرة؛ یعنى بازگشت از آداب و سنن اسلامى به آداب و سنن جاهلیت و باتوجه‌به اینکه با این کار، ایمان و اعتقادات انسان مورد تعرض و آسیب قرار می‌گیرد، از کارهای حرام و فاسد محسوب می‌گردد و جایز نیست.[3]
اقسام و مصادیق آن
حکم مهاجرت مسلمان به کشورهای غیر اسلامی
مقام معظم رهبری:
پرسش: آیا برای یک شخص مسلمان، مهاجرت به کشورهای غیراسلامی، جایز است؟
پاسخ: اگر خوف انحراف از دین وجود نداشته باشد، این کار اشکال ندارد و واجب است در آنجا بعد از رعایت احتیاط و مواظبت نسبت به دین و مذهب به مقداری که توانایی دارد، مبادرت به دفاع از اسلام و مسلمین نماید.[4]
آیت‌الله سیستانی:
حرام است مسافرت به کشورهای غیرمسلمان اعم از شرق، غرب و به هر نیت اعم از گردش و سیاحت، تجارت و بازرگانی، اقامت دائم و یا موقّت و یا جزو آن‌ها، اگر چنان مسافرتی موجب نقصان دین او باشد.[5]
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: مسلمانی که در اروپا و یا امریکا و یا هر کشور غیر اسلامی سکونت دارد، احساس می‌کند که از محیط دینی که در آن نشأت یافته و تربیت شده، دور می‌شود؛ نه صدای قرآن به گوشش می‌خورد و نه آوای اذان می‌شنود و نه زیارت مشاهد برایش میسر است و به طور کلی از فضاهای روحانی و معنوی محروم می‌گردد. آیا ترک چنین محیط و اوضاع و احوال و مانند آن‌ها، مثل عدم شرکت در امور خیریه و عدم توفیق شرکت در کارهای نیکو، نقصان در دین حساب می‌شود؟
پاسخ: ترک چنان اموری نقصان در دین محسوب نمی‌شود؛ اما دوری از فضاهای دینی که کم‌کم به ضعف ایمان و ترک واجبات و یا انجام برخی محرمات بکشد، هر چند حرامهای کوچک، پیش‌آمدن چنین وضعی در اثر سفر و اقامت در بلاد کفر، موجب حرمت آن می‌شود.[6]
سفر زن با همسرش یا فرزندان با والدینشان به غرب
آیت‌الله سیستانی:
اگر همسر شخصی یقین کند که مسافرت به غرب به همراه شوهرش کاستی در دین او را سبب خواهد شد، چنان سفری برای او حرام می‌باشد.[7]
هرگاه فرزندان بالغ اعمّ از دختر و یا پسر یقین کنند که مسافرت به کشورهای خارج همراه پدر و یا مادر، در دین آنان کاستی به وجود می‌آورد چنان سفری حرام است.[8]
احکام فرعی تعرب پس از هجرت
مقصود از نقص دین
آیت‌الله سیستانی:
مقصود فقها از نقص دین، ارتکاب فعل حرام اعم از گناه صغیره و یا کبیره؛ مانند می‌خوارگی و زناکاری، مردارخواری و نوشیدن مایعات حرام و هرکار حرام دیگر است و یا مراد از نقص دین، ترک واجبات است؛ مثل نماز، روزه، حج و یا دیگر واجبات شرعی.[9]
پرسش: برخی مسلمانانی که در اروپا و یا آمریکا سکونت دارند، گاهی حرام‌هایی را مرتکب می‌شوند که اگر در کشورهای اسلامی خود می‌بودند آن‌ها را انجام نمی‌دادند؛ زیرا مظاهر عادی زندگی در غرب احیاناً آنان را به انجام آن کارها می‌کشاند هرچند که راغب نباشد، آیا چنین وضعی نقصان و کاستی در دین به حساب می‌آید و موجب حرمت سکونت در آنجا می‌شود؟
پاسخ: بلی؛ مگر آنکه آن سلسله امور از گناهان صغیره باشند و بدون تکرار و گاهی پیش بیایند.[10]
[1]. الکافی، ج2، ص277.
[2]. رسالۀ فقه برای غرب‌نشینان، مسئلۀ 13.
[3]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
[4]. رسالۀ أجوبة‌الاستفتائات، سوال1385.
[5] . فقه برای غرب‌نشینان، مسئلۀ 4.
[6]. همان، مسئلۀ 14.
[7]. همان، مسئلۀ 5.
[8]. همان، مسئلۀ 6.
[9]. همان، مسئلۀ 7.
[10]. همان، مسئلۀ 15.