«ربا»، درثقلین
الف. در قرآن
<یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ذَرُواْ مَا بَقِىَ مِنَ الرِّبَواْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ 278 فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِن تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُءُوسُ أَمْوَالِکُمْ لَا تَظْلِمُونَ وَ لَا تُظْلَمُونَ 279>[1]
«اى اهل ایمان! از خدا پروا کنید، و اگر مؤمن [واقعى] هستید آنچه را از ربا [برعهدۀ مردم] باقى مانده رها کنید.»
«و اگر چنین نکردید [و به رباخوارى اصرار ورزیدید] به جنگى بزرگ از سوى خدا و رسولش [بر ضد خود] یقین کنید؛ و اگر توبه کردید، اصل سرمایههاى شما براى خود شماست [و سودهاى گرفته شده را به مردم بازگردانید] که در این صورت نه ستم مىکنید و نه مورد ستم قرار مىگیرید.»
ب. در روایات
«عَنْ سَعْدِ‌بْنِ‌طَرِیفٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ{علیه السلام} قَالَ: أَخْبَثُ الْمَکَاسِبِ کَسْبُ الرِّبَا».[2]
«امام باقر{علیه السلام} فرمود: پست‌ترین شغل‌ها به دست‌آوردن درآمد از راه ربا می‌باشد.»
2. «عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌سَالِمٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ{علیه السلام} قَالَ: دِرْهَمٌ رِبًا أَشَدُّ مِنْ سَبْعِینَ زَنْیَةً کُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ».[3]
«امام صادق{علیه السلام} فرمود: یک‌درهم ربا از هفتادبار زنا که همۀ آن با مَحرمی باشد، شدیدتر است.»
اقسام و مصادیق آن
بیان دو قسم کلی ربا
مقام معظم رهبری:
ربای قرضی: ربای قرضی آن مقدار اضافه بر مبلغ قرض است که قرض‌گیرنده به‌خاطر قرضی که می‌گیرد، به قرض‌دهنده می‌دهد.[4]
ربای معامله‌ای: معامله‌ای که شرایط ذیل در آن باشد، ربوی است.
الف. عرفاً یک‌جنس در مقابل چیزی از همان جنس معامله شود؛
ب. جنس مورد نظر، وزن‌کردنی یا پیمانه‌کردنی باشد، به خلاف آنچه با مشاهده یا شمردن فروخته می‌شود؛
ج. جنس فروخته‌شده کمتر یا بیشتر از عوض آن باشد. [5]
آیت‌الله مکارم:
رباخواری حرام است و آن بردوگونه است: نخست ربای در قرض، دوم ربای در معامله است و آن این است که مقداری از جنسی را که با وزن یا پیمانه می‌فروشند به زیادتر از همان جنس بفروشد. مثلاً یک‌من گندم را به یک‌من‌ونیم بفروشد. در روایات اسلامی مذمت از ربا بسیار شده است و از گناهان بسیار بزرگ محسوب می‌شود.[6]
چند مسئله:
مقام معظم رهبری: توضیحاتی درمورد هم‌جنس‌بودن عوضین:
الف. هر اصلی با آن چیزی‌که از آن به دست می‌آید، از یک‌جنس محسوب می‌شود؛ مانند کنجد و روغن آن، شیر و پنیر یا دوغ، خرما یا انگور و سرکۀ آن و همچنین دوچیزی‌که از یک‌اصل به دست می‌آید، یک‌جنس محسوب می‌شود؛ مانند پنیر و کشک؛
ب. شیر گاو و شیر گوسفند از یک‌جنس نیست؛ چون از دونوع حیوان گرفته می‌شود ... ؛
ج. همچنین گوشت گوسفند با گوشت گاو از دوجنس است؛ لذا می‌توان دوکیلو گوشت گاو یا شیر آن را در عوض یک‌کیلو گوشت یا شیر گوسفند خریداری کرد.[7]
تفاوت دو جنس در معیوب و سالم‌بودن
آیت‌الله مکارم:
هرگاه یکی از آن دوجنس معیوب و دیگری سالم، یا یکی‌مرغوب و دیگری نامرغوب باشد، یا به‌خاطر جهات دیگر تفاوت قیمت داشته باشد، مثل اینکه ده‌کیلو گندم مرغوب یا سالم را بدهد و پانزده‌کیلو نامرغوب یا ناسالم را بگیرد، آن هم ربا و حرام است؛ بنابراین اگر طلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد، یا مس ساخته را بدهد و بیشتر از آن مس‌های شکسته را بگیرد، یا برنج درجه یک بدهد و بیشتر از آن درجه دو و سه بگیرد، همه ربا و حرام است؛ و همچنین اگر اضافه‌ای از غیرجنس آن بگیرد، مثل اینکه ده‌کیلو گندم مرغوب را بدهد و ده‌کیلوگندم نامرغوب به اضافه ده‌تومان پول بگیرد، آن هم ربا و حرام است؛ بلکه اگر چیزی زیادتر نگیرد، ولی شرط کند خریدار کاری برای او انجام دهد، آن نیز ربا و حرام است.[8]