«مراء و جدال»، در ثقلین
الف. در قرآن
<وَ لَا تَأْکُلُواْ مِمَّا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ إِنَّهُ لَفِسْقٌ وَ إِنَّ الشَّیَاطِینَ لَیُوحُونَ إِلىَ أَوْلِیَائهِمْ لِیُجَادِلُوکُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لمُشرکُون>[1]
«از آنچه [هنگام ذبح شدن] نام خدا بر آن برده نشده نخورید؛ مسلماً خوردن آن فسق است؛ قطعاً شیاطین به دوستانشان القاء مىکنند تا با شما مجادله و ستیزه کنند و اگر از آنان پیروى کنید، یقیناً شما هم مشرک هستید.»
ب. در روایات
«وَ قَالَ{صلوات الله علیه}: لَا یَسْتَکْمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإِیمَانِ حَتَّى یَدَعَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ کَانَ مُحِقّاً» .[2]
«پیامبر{صلوات الله علیه} فرمودند: حقیقت ایمان در نزد بنده هنگامى به کمال مىرسد که از خصومت و نزاع، هر چند حق با او باشد، دست بکشد.»
معنا و حکم و اقسام آن
آیت‌الله سیستانی:
مراء و جدال، لجاجت و مشاجره در گفت‌وگو، برای غلبه بر دیگری یا اظهار فضل، گرچه در هر حالی حرام است؛ ولی برای مُحرم حرمت آن شدّت می‌یابد.[3]
آیت‌الله مکارم:
پرسش: لطف بفرمایید تعریف و اقسام «مراء» را بیان نمایید. و کدام قسم آن حرام شرعی است؟
پاسخ: «مِراء» (بر وزن حجاب) به معناى گفت‌وگو کردن در چیزى است که در آن مِریه (شک و تردید) وجود دارد. مراء را عمدتاً مى توان به دو بخش تقسیم کرد: مراء مثبت یعنى بحثهاى منطقى و گفت‌وگو براى تبیین مسایل و توضیح حقایق و آگاهى از نقطه نظرهاى یکدیگر و رسیدن به واقعیات از این طریق که جایز می‌باشد. مراء منفى یعنى بحثهاى پرخاشگرانه و ستیزه جویانه اى که هدف صحیحى را دنبال نمى کند و در مسیر روشن شدن حقایق نیست؛ بلکه هدف از آن اِعمال خصومت یا تعصب و لجاج و برترى‌جویى و خودنمایى و اظهار فضل در برابر دیگران است که جایز نمی‌باشد.[4]
توبه از آن
آیت‌الله مکارم:
برای ترک و توبه از این گناه، لازم است حقیقتاً توبه نموده و انصاف را رعایت کند، همچنین اگر مطلب باطلی بیان کرده، در صدد اصلاح آن برآید. [5]
مکر و خدعه
«مکر و خدعه»، در ثقلین
الف. در قرآن
<أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ>[6]
«آیا از عذاب و انتقام خدا ایمنند؛ در حالى که جز گروه زیانکاران خود را از عذاب و انتقام خدا ایمن نمىدانند؟»
ب. در روایات
«عَنِ الصَّادِقِ{علیه السلام} قَالَ: إِنْ کَانَ الْعَرْضُ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَقّاً فَالْمَکْرُ لِمَا ذا».[7]
«امام صادق{علیه السلام}فرمود: «اگر روبرو شدن با خدا -عزّوجّل- حق است، پس چه جای مکر و فریب است؟!»
2. «عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌سَالِمٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ عَلِیٌّ{علیه السلام}: لَوْ لَا أَنَّ الْمَکْرَ وَ الْخَدِیعَةَ فِی النَّارِ لَکُنْتُ أَمْکَرَ الْعَرَبِ».[8]
«امام علی{علیه السلام}فرمود: اگر نبود که همانا مکر و خدعه‌زدن در آتش باشد، قطعا مکر‌کننده‌ترین عرب بودم.»
معنا وحکم آن
آیت‌الله سیستانی:
عهدشکنی و فریب‌کاری به هرکس و به هر صورت باشد، حرام است.[9]
معنا و تعریف تدلیس
مقام معظم رهبری:
تدلیس به معنای خدعه و فریب است؛ البته نه هر خدعه‌ای؛ بلکه مقصود پوشاندن عیب یا اظهار کمال در شیء یا کسی است که آن کمال را ندارد، یا اظهار و نشان‌دادن وصفی که انسان به آن راغب است. درحالی که واقعا آن وصف وجود ندارد یا مخفی‌کردن وصفی که رغبتی به آن نیست.
مثال: مردی که برای ازدواج اقدام می‌کند، اگر بدانند او از فلان طایفه است، قطعاً به او دختر نمی‌دهند. از این‌‌رو او انتساب خود را مخفی کند یا اگر بدانند که این پسر فلانی یا از فلان فامیل است، به او راحت‌تر دختر می‌دهند و او به دروغ بگوید که من پسر فلانی یا پسرخاله فلانی هستم. درحالی که ممکن است پسر فلانی بودن، کمال و نبود آن عیب و نقص نباشد.[10]
آیت‌الله سیستانی:
پرسش: تدلیس را توضیح دهید؟
پاسخ: ارائۀ شخص و یا چیزی غیرآن وضع و صفتی که در واقع هست، به قصد ترغیب مشتری و یا برانگیختن شخصی برای ازدواج با وی.
[1]. الانعام،121.
[2]. منیة‌المرید، (ط. مکتب الإعلام الإسلامی.)، ص171.
[3]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی.
[4]. استفتا ازپایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
[5]. همان.
[6]. الاعراف، 99.
[7]. بحارالانوار،ج 75، ص284.
[8]. ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال، ص272..
[9]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله سیستانی، پرسش وپاسخ.
[10]. رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 1.