«تجسس و افشای سر و...»، در ثقلین
الف. در قرآن
<یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا ... وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ >[1]
«ای اهل ایمان! از بسیاری از گمان‌ها [در حق مردم بپرهیزید]؛ زیرا برخی از گمان‌ها گناه است، و [در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند] تفحص و پی‌جویی نکنید، ...، و از خدا پروا کنید که خدا بسیار توبه‌پذیر و مهربان است..»
ب. در روایات
«عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ{علیه السلام} قَالَ: کَفَى بِالْمَرْءِ عَیْباً أَنْ یَتَعَرَّفَ مِنْ عُیُوبِ النَّاسِ مَا یَعْمَى عَلَیْهِ مِنْ أَمْرِ نَفْسِهِ أَوْ یَعِیبَ عَلَى النَّاسِ أَمْراً هُوَ فِیهِ لَا یَسْتَطِیعُ التَّحَوُّلَ عَنْهُ إِلَى غَیْرِهِ أَوْ یُؤْذِیَ جَلِیسَهُ بِمَا لَا یَعْنِیهِ».[2]
«حضرت باقر{علیه السلام} فرمود: این عیب براى مرد بس است که از عیب‌هاى مردم چیزى را جستجو کند (و درصدد فهمیدن آن برآید) که از دیدن آن در خود نابینا است، یا چیزى را بر مردم عیب گیرد که در خود او هست، و نتواند از آن عیب بیرون آید و بحال دیگرى درآید، یا همنشین خود را به‌چیزى که بکارش نخورد آزار دهد.»
معنا و حکم آن
آیت‌الله سیستانی:
جستجوگری و دنبال‌کردن آنچه را که یک مسلمان آن را پوشیده می‌دارد و دریدن پرده اسرار و رازهای پنهانی مردم در شریعت اسلامی، حرام می‌باشد.[3]
آیت‌الله مکارم:
[در پاسخ استفتایی] تجسس در حریم خصوصی افراد جایز نیست؛ مگر اینکه از مراکز فساد باشند یا ضرورتی اقتضا کند.[4]
اقسام و مصادیق آن
برملا کردن اسرار اشخاص
مقام معظم رهبری:
(ذیل تعریف غیبت:)...گاهی امرمستوری پسندیده است، ولی به طور طبیعی انسان دوست ندارد دیگران بفهمند؛ مثال علاقات و ارتباطات زناشویی افراد؛ در چنین مواردی افشای آن حرام است، ولی غیبت نیست؛ مثلا بگوید: «این زن و شوهر هر وقت به هم می‌رسند، به هم اظهار محبّت و عشق می‌کنند.» پس اگر عناوین دیگری بر آن مترتّب شد، مثل عنوان ایذاء، در معرض خطر قراردادن یا برملا‌کردن اسراری که دوست ندارند آن اسرار فاش شود، این کار حرام است، اما غیبت نیست.[5]
سخن گفتن از اسرار شخصی نزد مردم
مقام معظم رهبری:
پرسش: آیا سخن‌گفتن از اسرار شخصی و امور خصوصی و سرّی در برابر مردم جایز است؟
پاسخ: کشف و بیان امور خصوصی و شخصی در برابر دیگران اگر به نحوی مربوط به افراد دیگر هم باشد و یا موجب ترتّب مفسده شود، جایز نیست.[6]
استراق سمع
آیت‌الله مکارم:
پرسش: استراق سمع چه حکمی دارد؟ اگر برای کسب علم و غیره باشد چه حکمی دارد؟
پاسخ: استراق سمع در مسائل شخصی و خصوصی و محرمانه جایز نیست؛ مگر در مواردی برای کشف جرم و مانند آن‌ها ضرورت داشته باشد.[7]
چک‌کردن گوشی همسرش
مقام معظم رهبری:
پرسش: اگر کسی گوشی همسرش را چک کند و پیغام‌هایی را که با خانم‌ها و آقایان داشته بخواند، شرعاً اشکال دارد؟
پاسخ: بدون اذن و رضایت ایشان جایز نیست.[8]
توبه از گناه تجسس و افشای سر
مقام معظم رهبری:
پرسش: اگر کسی راز مومنی را فاش کرد، حالا که دیگر کار از کار گذشته؛ اما این شخص توبه کرده، چه وظیفه‌ای دارد؟ (خصوصاً در جایی که خبر او پخش شده و خیل کثیری از آن مطلع شده‌اند)
پاسخ: در هر صورت مرتکب گناه شده و باید توبه و استغفار کند و در صورت امکان و نداشتن مفسده از آن مومن حلالیت بطلبد اگر به خاطر این افشأ، خسارتی به مؤمن وارد شده باید جبران کند.[9]
[1]. الحجرات، 12.
[2] . الکافی، ج2، ص460.
[3]. فقه برای غرب‌‌نشینان، مسئلۀ 431.
[4]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، قوانین دولتی.
[5] . رسالۀ آموزشی،ج 2، درس 17.
[6]. رسالۀ اجوبة‌الستفتائات، سوال1394.
[7]. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، حق الناس.
[8] .پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.
[9]. استفتا از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری.